سفر مولوی محمد ندیم، وزیر تحصیلات عالی طالبان به ایران، در حالی انجام می‌شود که نظام آموزشی افغانستان یکی از بحرانی‌ترین دوره‌های تاریخی خود را سپری می‌کند. بسته‌بودن دروازه‌ مکتب‌ها و دانشگاه‌ها به روی دختران، حذف رشته‌های علوم انسانی، کمبود امکانات دانشگاهی و مهاجرت گسترده نخبگان، آینده علمی کشور را با تهدیدهای جدی روبه‌رو ساخته است. در چنین شرایطی، هر دیدار رسمی با کشورهای همسایه، به‌ویژه ایران که پیوندهای عمیق فرهنگی و علمی با افغانستان دارد، می‌تواند به فرصتی مهم برای گفت‌وگو و بازاندیشی در سیاست‌های آموزشی تبدیل شود.

ایران طی دهه‌های اخیر میزبان شمار زیادی از دانشجویان و استادان افغانستانی بوده و در تربیت بخشی از نیروهای تحصیل‌کرده جامعه افغانستان نقشی ارزشمند ایفا کرده است. اکنون نیز، با وجود دشواری‌های سیاسی و اقتصادی، دانشگاه‌های ایران ظرفیت همکاری گسترده در حوزه‌های پژوهشی، تبادل استاد، بورسیه‌های تحصیلی و توسعه رشته‌های جدید را دارند. اگر این سفر به امضای تفاهم‌نامه‌های واقعی و قابل اجرا بینجامد، می‌تواند راه را برای حمایت مؤثر از هزاران دانشجوی افغان باز کند.

با این حال، بزرگ‌ترین انتظار جامعه علمی افغانستان از چنین سفرهایی، توجه به مسئله آموزش دختران و آزادی علمی است؛ دو موضوعی که بدون حل آن‌ها، سخن گفتن از توسعه علمی در افغانستان معنا ندارد. ایران می‌تواند در این زمینه نقش میانجی‌گرانه و مشورتی ایفا کند و طالبان را به بازنگری در سیاست‌هایی که مانع رشد علمی جامعه شده است تشویق نماید. ایجاد بورسیه‌های ویژه برای دختران افغان در دانشگاه‌های ایران نیز می‌تواند یکی از نتایج عملی و فوری این سفر باشد.

از سوی دیگر، زبان فارسی—به‌عنوان ستون هویت فرهنگی و علمی افغانستان—نیازمند پاسداری و حمایت جدی است. حذف واژگان علمی فارسی از دانشگاه‌ها و محدودسازی این زبان، خسارت‌های فرهنگی درازمدت به‌دنبال خواهد داشت. ایران، به‌عنوان مرکز بزرگ زبان و ادبیات فارسی، می‌تواند در این سفر اهمیت حفظ این میراث مشترک را برجسته کند.

در نهایت، این سفر تنها زمانی معنا خواهد داشت که به گفت‌وگوهای شفاف، تعهدات روشن و برنامه‌های عملی منجر شود. جامعه دانشگاهی دو کشور حق دارد بداند که چه راهکارهایی برای تقویت آموزش عالی، ارتقای کیفیت علمی و حمایت از دانشجویان افغان مورد توافق قرار گرفته است. اگر چنین نتایجی حاصل شود، سفر وزیر تحصیلات طالبان می‌تواند گامی در جهت ترمیم شکاف‌های علمی و فرهنگی و آغاز فصل تازه‌ای از همکاری‌های ثمربخش میان ایران و افغانستان باشد. اما اگر خروجی آن به چند عکس و دیدار تشریفاتی محدود بماند، نه تنها بحران آموزشی افغانستان کاهش نخواهد یافت، بلکه بی‌اعتمادی عمومی نیز بیشتر خواهد شد.

امروز بیش از هر زمان دیگر، نیاز است که علم، خرد و آزادی مبنای همکاری‌های منطقه‌ای قرار گیرد. افغانستان برای بازسازی علمی خود به مشارکت سازنده همسایگان نیاز دارد و ایران می‌تواند یکی از مهم‌ترین شریکان این مسیر باشد—مشروط بر آنکه اراده‌ای واقعی برای اصلاح و پیشرفت در دو طرف وجود داشته باشد.