به مناسبت شهادت مسلم بن عقیل اولین فدائی نهضت عاشورا
<div style="direction: rtl; text-align: justify;"> نام پدر مسلم: عقیل.نام مادرش:علیه که کنیزی بود و عقیل او را از شام خرید.زادگاه مسلم مدینه است.او پسر عموی امام حسین ـ علیه السّلام ـ و داماد امیرالمومنین علیه السلام می‌باشد. ایشان از شخصیت‌های ثقه و مورد اعتماد امام حسین ـ علیه السّلام ـ است، که به عنوان سفیر امام ـ علیه السّلام ـ به جانب کوفه روانه شد، تا صداقت یا عدم صداقت کوفیان را در دعوت امام حسین ـ علیه السّلام ـ گزارش کند. </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">وقتی معاویه مُرد و یزید در سال 60 هـ .ق در ماه رجب به حکومت رسید، کوفیان احساس رهایی و آزادی کردند. سپس شروع به نوشتن نامه هایی به سوی امام حسین ـ علیه السلام ـ نمودند و از ایشان دعوت کردند تا به کوفه بیایند. امام ـ علیه السلام ـ مسلم بن عقیل پسر عموی خویش و کسی که به او اطمینان داشتند برای بررسی اوضاع کوفه فرستادند. </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">هنگامی که امام ـ علیه السّلام ـ در مکه بود به سوی کوفه حرکت کرد.[1] مسلم بن عقیل از مکه به مدینه آمد، ابتدا به مسجد پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ رفت و نماز گذارد و پس از این که با خانوادهاش وداع نمود، به همراه دو نفر از قبیلة قیس که به راه آشنا بودند به طرف کوفه حرکت کرد امّا راه را گم کرده و همراهان مسلم از شدت تشنگی ناتوان شده از ادامه مسیر باز ماندند، از این رو مسلم به تنهایی و با تلاش بسیار از روی نشانهها راه را یافت و برای اجرای فرمان امام حسین ـ علیه السّلام ـ به سوی کوفه حرکت کرد.[2] حرکت مسلم در نیمه ماه رمضان بود که او از مکه خارج و در پنجم شوال سال 60 هـ.ق به کوفه رسید. حاکم کوفه نعمان بن بشیر بود همزمان با ورود مسلم غوغایی در کوفه بر پا شد و حدود هیجده هزار نفر با مسلم بیعت کردند. مسلم نامه ای به امام ـ علیه السلام ـ نوشت و اعلام آمادگی کوفیان را بوسیله نامه ابراز داشت و با پیک مخصوص به خدمت امام ـ علیه السلام ـ ارسال کرد. </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">یزید خبر ورود مسلم و بیعت مردم کوفه را شنید و به حاکم خود در کوفه که مردی میانه رو و ضعیف النفس بود اعتماد نکرد بلکه مرد نیرومندی بنام عبیدالله بن زیاد را که حاکم بصره بود با حفظ سمت به امارات کوفه منصوب کرد. </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">کوفیان که انتظار ورود امام ـ علیه السلام ـ را می کشیدند، ابن زیاد را با حضرت اشتباه گرفتند و در اطراف اسبش جمع شدند و با احساسات فراوان بر او درود می فرستادند و فریاد می زدند: «سلام بر تو، ای پسر پیامبر، ماهمگی چشم انتظارت بوده ایم.»[3] </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">بنا به قول اکثر منابع مسلم بن عقیل در هنگام ورود عبیدا... که با صورت پوشیده و سوار بر اشتری و همراه با عده ای وارد کوفه شد، در خانه مختار بن ابی عبید ثقفی بود. </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">مسلم بن عقیل در مدت اقامتش در کوفه در مکان های مختلفی بوده و با هر حادثه تغییر مکان می دادند. ابتدا مسلم به مجرد ورودش در جلسه ای که در منزل سلیمان بن صرد خزاعی برگزار شد که به خاطر سری بودن مذاکرات در این مرحله تنها رهبران نهضت در آن حضور یافتند که نامة امام ـ علیه السلام ـ قرائت و حاضرین به سخنرانی پرداختند.[4]سپس مسلم به خانه فردی بنام عوسجه می روند و شروع به گرفتن بیعت از مردم کوفه می کنند.[5] </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">بعد از آن، مسلم به خانه مختار بن ابی عبید می روند و در اینجا بود که عبیدا... بن زیاد وارد کوفه می شوند. شیخ مفید(ره) می نویسند: </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">«... هنگامی که حضرت مسلم بن عقیل ـ علیه السلام ـ از آمدن عبیدالله با خبر شد و از سخنان بیخردانه او اطلاع حاصل نمود و متوجه شد سرشناسانرا برای معرفی شیعیان علی و مخالفان یزید به حضور طلبیده از خانه مختار بن ابی عبید خارج شده و به منزل هانی بن عروه رفت....»[6] </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">ابو مخنف نیز همین مطلب را می نویسد: «مسلم بن عقیل خبر ورود عبیدا... را به کوفه و سخنرانی تهدید آمیز او و تعهداتی که سران قبایل و محلات و مردم گرفته بودند شنید، پس از خانه مختار، که معلوم شده بود، بیرون رفت و به سرای هانی بن عروه آمد...»[7] </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">سید ابن طاووس در لهوف نیز حضور مسلم در خانه مختار را تایید می کند «...ثم انزلوه فی دارالمختار بن ابی عبیده الثقفی وصارت الشیعه تختلف الیه: فلما سمع مسلم بن عقیل بذالک خاف علی نفسه من الاشتهار، فخرج من دارالمختار و قصد دار هانی بن عروه، فآواه...»[8] سپس مسلم در خانه مختار بن ابی عبیده ثقفی نزول اجلال نمود و شیعیان به حضورش رسیدند مسلم از این حضور نگران جانش شد و قصد خانه هانی بن عروه نمود. </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">البته یعقوبی، مورخ شیعه در قرن سوم هـ .ق، بودن مسلم را در خانه هانی بن عروه را تایید می کند: «عبید ا...بن زیاد به کوفه آمد و مسلم بن عقیل در کوفه بود و در خانة هانی بن عروه منزل داشت، هانی سخت بیمار بود...»[9] </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">پس با سه مدرک مهم که از کتب دست اول به حساب می آیند، به این نتیجه می رسیم که مسلم بن عقیل، هنگام ورود عبیدا... بن زیاد در خانه مختار بن ابی عبید ثقفی بود. و ابن زیاد با آگاهی از شورشی که در کوفه به طرفداری از حسین ـ علیه السلام ـ انجام می شد در لباس مبدل وارد کوفه شد.[10] و شایعه نمود که حسین بن علی وارد کوفه می شود و عده ای از مردم از او استقبال نمودند و مسلم بی خبر از این ماجرا بود. با توجه به آگاهی ابن زیاد از حضور مسلم درکوفه در پی یافتن او بود که پس از گماردن جاسوسان به شناسایی محل استقرار مسلم پرداخت ؛ هانی بن عروه که از حامیان مسلم ودعوت کنندگان امام به کوفه بود مسلم را در خانه خود پناه داده بود که اورا به دارالاماره کشیدند وبه دروغ به اهل قبیله ی هانی گفتند که او با عبید الله هم کلام شده است ؛ اما سرانجام اورا ازبام قصر به زیر انداخته وشهید کردند؛ پس از هانی مسلم درکوفه با سپاه ابن زیاد درگیر شد ودستگیر گردید وچونان هانی از پشت قصر به زمین انداخته وبه شهادت رسید؛ سن شهادت مسلم باتوجه به دقیق نبودن ولادتش روشن نیست حدودا 35الی چهل سال داشته است. </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">اسامی فرزندان مسلم که به صورت پراکنده درکتب تاریخی ذکر شده است به صورت ذیل می‌باشد: </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">1. عبدالله که در روز عاشورا به شهادت رسید.[11] مادر وی رقیه دختر حضرت علی ـ علیه السّلام ـ می‌باشد.[12] </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">2. محمد همانند عبدالله در روز عاشورا به شهادت رسید.[13] مادر ایشان ام ولد بوده است.[14] عمر ایشان دوازده یا سیزده سال بوده است و در زیارت ناحیه مقدسه بر او سلام شده است.[15] </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">3. علی که کمتر توسط مورخان نامی از او برده شده است. بلاذری می‌نویسد: «عبدالله و علی فرزندان مسلم بن عقیل مادرشان رقیه دختر علی ـ علیه السّلام ـ بوده است»[16] </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">4. دخترکی سیزده ساله به راویت ابن اعثم کوفی او با دختران امام حسین در سفر کربلا مصاحبت داشت.[17] </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">5 و 6. محمد و ابراهیم. عمدتاً نویسندگان به نقل از امالیِ شیخ صدوق نام این دو فرزند را برای مسلم بن عقیل ذکر کرده‌اند و به نقل از ایشان نوشته‌اند که این دو طفل در کوفه به شهادت رسیده‌اند و جریان شهادت این دو را ذکر کرده‌اند.[18] </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">همان گونه که مشاهده شد دو پسر از مسلم به نامهای محمد ذکر شده است که یکی در کربلا و دیگری در کوفه به شهادت رسیده‌اند در این رابطه ذبیح الله محلاتی می‌نویسد: «تواریخ به ما نشان نمی‌دهد که مسلم دو پسر به نام محمد داشته باشد ممکن است آن پسر که در کوفه شهید شده است با برادرش ابراهیم، نام دیگری داشته باشد و به محمد شهرت پیدا کرده است و الله العالم»[19] </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">به هر حال مورخان اخیر عمدتاً بر نقل قول شیخ صدوق در امالی اعتماد کرده‌اند و جریان شهادت محمد و ابراهیم را ذکر کرده‌اند. مورخان عمدتاً به سن این دو طفل هیچ اشاره‌ای نکرده‌اند زمان شهادت این دو طفل یک سال بعد از واقعه عاشورا بیان شده است.[20] </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;"> </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">--------------------------------------------------------------------- </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">[1] . سید بن طاووس، الملهوف، انتشارات داوری قم، ص 31. </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">[2] . شیخ مفید،الارشاد، موسسه آل البیت ـ علیه السّلام ـ ، الاحیاء التراث قم، ج 2، ص 39. </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">[3] . جعفری، دکتر سید حسین محمد، تشیع در مسیر تاریخ، مترجم دکتر سید محمد تقی آیت اللهی، چ دهم 80، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ص 216. </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">[4] . جعفری، دکتر سید حسین محمد، همان، ص 218. </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">[5] . ابوالحسن علی بن حسین مسعودی، مروج الذهب، ج2، ابوالقاسم پاینده، چ پنجم، 74، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 74، ص 58. </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">[6] . شیخ مفید(ره)، الارشاد، محمد باقر ساعدی خراسانی، چ سوم، 76، تهران، اسلامیه، 76، ص 382. </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">[7] . ابومخنف، مقتل الحسین ، مترجم سید علی محمد موسوی جزایری، اول زمستان 80، قم، امام حسن مجتبی ـ علیه السلام ـ ، بی تا، ص 41. </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">[8] . سید ابن طاوس، الملهوف علی قنلی الطفوف، چ8، تهران، اسوه، 75، ص 81. </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">[9] . احمد بن ابی یعقوب، تاریخ یعقوبی، محمد ابراهیم آیتی، ج2، چ هفتم 74، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 74، ص 178. </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">[10] . جعفری، پیشین ص 218. </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">[11] . شیخ مفید، تاریخ ارشاد، ج 2، بی جا، نشر دار المفید، ص 106 و ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج 8، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1408، ص 201. </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">[12] . علامه مجلسی، بحار الانوار، ج 98، ص 276. </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">[13] . قاضی نعمان، شرح الاخبار، ج 3، قم: مؤسسه نشر اسلامی، ص 238. </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">[14] . ابو الفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، قم: مؤسسه دار الکتاب، ص 62. </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">[15] . ذبیح الله محلاتی، فرسان الهیجاء، ج 2، ص 160، کلمه محمد بن مسلم بن عقیل. </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">[16] . بلاذری، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، چاپ اول، بیروت: مؤسسه الاعلمی، 1394، ص 70. </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">[17] . شیخ عباس قمی، پیشین، ص 662. </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">[18] . همان، ص 662 و 664 به بعد و ذبیح الله محلاتی، پیشین، ج 1، ص 17 و شیخ عباس قمی، نفس المهموم، تهران، نشر کتابچی، 1373، ص 71 ـ 69. </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">[19] . ذبیح الله محلاتی، پیشین. </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">[20] . شیخ عباس قمی، منتهی الامال، پیشین، ص 664 و نفس المهموم، ص 70. </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;"> </div>
<div style="direction: rtl; text-align: justify;">نویسنده: امیرعلی حسنلو</div>