علت قربانی در حج و فلسفه آن

از جمله وظایف واجب در سرزمین منی در اطراف شهر مکه معظمه (برای کسی که حج تمتع به جا می آورد) بعد از سنگ زدن بر یکی از مکان های حضور شیطان در روز عید قربان (دهم ذی الحجه) کشتن حیوانی است (شتر، گاو و یا گوسفند) که فربه و بی عیب باشد و این عمل را از آن نظر که عبادت است و وسیله نزدیکی و تقرب به رحمت خداست قربانی می گویند.
1. قربانی اشاره به فداکاری و از خودگذشتگی و دادن جان در راه محبوب و حدّ نهایی تسلیم در برابر معبود است.
یعنی همچنان که خون این قربانی را در راه تو ای خالق یکتا، بی دریغ می ریزم، حاضرم بدون درنگ در راه دفاع از حریم دین و اجرای فرمان های آسمانی تو، از جان خود نیز بگذرم و خون خود را تقدیم پیشگاه اقدست کنم.
2. قربانی یاد آور خاطره اعجاب انگیز و الهام بخش دو عبد با اخلاق و دو بنده موحد حضرت ابراهیم و فرزندش اسماعیل ـ علیهما السلام ـ است. در لحظه قربانی و در صحنه قربانگاه چشم دنیا به هزاران سال پیش بر می گردد و صحنه عجیب و تکان دهنده ای از معرفة الله و تسلیم در برابر معبود را به جهانیان نشان می دهد. که چگونه پدری پیر و کهنسال با چهره ای نورانی که آثار عظمت و جلالت روحش از سیمای متین و آرام او نمایان است در همین صحرا ایستاده و آستین بالا زده و تیغ برنده ای در دست گرفته است، در حالتی که فرزند جوان خود را بر زمین خوابانده و با قوت قلبی تمام، تیغ برّان بر گلوی فرزند جوان خویش می کشد.[1]
خداوند متعال به منظور قدردانی از اخلاص بیکران و تسلیم تامّ این دو بنده خدا در برابر اوامرش مقرّر فرمود که هر سال در موسم حج و در وادی منی این خاطره توحید و خدا دوستی تجدید شود و به دست حجاج قربانی به درگاه حق جلّ و علا تقدیم گردد.
3. قربانی کردن در سرزمین منا حکمت های بس والا و ارزشمندی دارد، یکی دیگر از آن حکمت ها وصول انسان به مراتب بالای تقوی است. در ایه 37 از سوره حج می خوانیم که از این قربانی ها نه گوشت و نه خون آن ها هیچ یک به خدا نمی رسد بلکه روح عمل که تقرب آور است و مایه تقوی است به خدا می رسد.
4. عمل قربانی کردن در واقع یک حکم دارد و یک حکمت، حکم آن کشتن (گوسفند، گاو یا شتر) است و حکمت آن بالا رفتن تقوا است. این تقوا نه تنها به طرف خدا صاعد می شود بلکه به خدا می رسد و چون تقوا وصف نفسانی روح انسان متقی است که جدای از جان انسان نیست، اگر تقوا به خدا برسد انسان متقی نیز به خدا می رسد.[2]
5. تقوا مراتبی دارد و قربانی می تواند به بالاترین مراتب تقوا اشاره کند، یک مرتبه از تقوی اجتناب از گناهان است، مرحله بالاتر اجتناب از مطلق کارهای ناپسند چه حرام و چه مکروه است و مرحله بالاتر این که در دل انسان جز محبت و عشق به خدا و ارزش های دینی و تسلیم در برابر دستورات او نباشد.
قربانی کردن نمایش دهنده عدم وابستگی و دلبستگی عاشق خدا به امور دنیوی و مادی است و با این قطع تعلقات و خالی کردن خانه دل فقط برای خدا این حدیث نورانی در وجود بنده مخلص و مطیع تجلّی می یابد که فرمود: «قلب المؤمن عرش الرحمن» و با عرشی شدن قلب بنده مومن است که عید حقیقی و واقعی برای او تحقق می یابد چرا که او عید قربان این صحنه زیبا و تصویر بدیع را به عرصه نمایش گذاشت.
از سوی دیگر قربانی کردن حکمت مهم دیگری نیز دارد و آن غافل نشدن از محرومان و گرسنگان است که همواره بنده مسلمان باید به فکر نیازمندان باشد و از این سفره بزرگ اطعام الهی فقرا را بی نصیب نگذارد.
ما در اینجا از باب تبرک به روایتی از حضرت امام باقر ـ علیه السلام ـ اشاره می کنیم که حضرتش فرمودند: «ان الله عزوجل یحب اطعام الطعام واراقة الدماء».[3] خداوند متعال اطعام کردن «غذا دادن) و ریختن خون حیوانات اهلی (قربانی کردن) را دوست دارد.

پی نوشت ها:
[1]. ضیاء آبادی، سید محمد، حج برنامه تکامل، تهران، نشر مشعر، 1382ش، ص181.
[2]. حج و حرمین شریفین در تفسیر نمونه بخش دوم، ص225، به کوشش سید علی قاضی عسکر ـ نشر مشعر، 1384ش.
[3]. وسائل الشیعه، حر عاملی، بیروت، دراحیاء التراث العربی، 1412ق، ج16، ص374.