بررسی محل بعثت پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله

نبی مکرم اسلام حضرت محمد ـ صلی الله علیه و آله ـ در سن چهل سالگی به رسالت مبعوث شدند. اکثر منابع تاریخی محل بعثت آن حضرت را غار  حراء ذکر کرده اند؛ که به برخی از منابع اشاره می کنیم.
طبری می نویسد: «از عبد الله بن زبیر روایت کرده اند که پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ هر سال یک ماه در  حراء به عبادت مى نشست... چون آن هنگام رسید که خدا مى خواست او را به  پیامبری گرامى کند و این به ماه رمضان بود، پیامبر سوى  حراء رفت و چون شب وحى رسید، جبریل نازل شد پیامبر گوید: جبرئیل آمد و صفحه اى از دیبا به دست داشت که در آن نوشته بود و گفت: «بخوان» گفتم: «چه بخوانم؟» جبریل مرا چنان فشرد که پنداشتم مرگ است، آنگاه گفت: بخوان گفتم: چه بخوانم؟ و این را گفتم که باز مرا فشارد گفت: اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّک الَّذِی خَلَقَ...[1]
ابن هشام نیز آورده است: «رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ را رسم چنان بود که هر سال یک ماه در غار کوه  حراء معتکف می شد... در این یک ماه آن حضرت مجاورت کوه  حراء را اختیار می کرد و مستمندان و مساکینى که در آنجا به نزدش می رفتند اطعام می فرمود، و چون آن یک ماه به پایان می رسید به شهر مکه باز می گشت، و نخست به کنار کعبه می رفت و هفت بار یا بیشتر  به دور آن طواف می کرد، سپس به خانه خویش می رفت. تا سالى که حضرت در آن سال به رسالت مبعوث شد؛ طبق معمول همه ساله ماه رمضان بود که براى اعتکاف و عبادت با اهل خانه خود به سوى حراء کوچ کرد و هم چنان تا آن شبى که خداى تعالى او را به رسالت گرامى داشت به عبادت مشغول بود، در آن شب جبرئیل بر او نازل گشت در این جا خود رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ دنباله داستان را چنین نقل می فرماید: هنگامى که من خوابیده بودم دیدم جبرئیل پارچه ای از دیبا که در آن کتابى (و یا نامه اى) بود به نزد من آورده گفت: بخوان! گفتم: چه بخوانم؟ جبرئیل مرا گرفت و چنان فشارى داد که پنداشتم مرگم فرا رسیده، سپس مرا رها ساخته گفت: بخوان، گفتم: چه بخوانم؟ دوباره مرا فشارى داد... (و هم چنان تا سه بار) و هر بار من می گفتم: چه بخوانم که بلکه او دست از من بدارد، در این بار گفت: اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّک الَّذِی خَلَقَ، خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ. اقْرَأْ وَ رَبُّک الْأَکرَمُ، الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ، عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ یَعْلَم[2] ؛ بخوان به نام پروردگارت که آفرید. آدمى را از خون بسته آفرید. بخوان و پروردگارت کریم تر است، همان که به وسیله قلم بیاموخت، انسان را آن چه نمى دانست بیاموخت».
رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ می فرماید: «پس من این آیات را خواندم و جبرئیل رفت، من... دیدم گویا در قلبم کتابى نقش بسته، پس، از غار بیرون آمدم تا به وسط کوه رسیدم، آوازى از بالاى سرم شنیدم که می گفت: اى محمّد تو پیغمبر خدائى و من جبرئیلم».[3]
در این دو روایتی که از دو منبع اصیل  تاریخ صدر اسلام نقل شد، محل بعثت، غار  حراء معرفی شده است. ابن سعد نیز در الطبقات الکبری به نقل از عایشه محل بعثت پیامبر- صلی الله علیه و آله -  را غار  حراء ذکر کرده است. وی می نویسد: «از عایشه نقل مى کنند که مى گفته: نخستین نشانه وحى که در رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ پیدا شد رویاى  صادقه بود، یعنى فرشته را در خواب مى دید و چون سپیده دم روشن به نظرش مى رسید، مدتى چنین گذشت و سپس پیامبر به انزوا و خلوت علاقه مند شد و هیچ چیز از آن براى او مطلوب  تر نبود و معمولا در غار حراء خلوت مى فرمود و چندین شب پیاپى را آن جا به عبادت مى گذراند و بعد پیش خدیجه مى آمد و دوباره زاد و توشه مختصرى مى گرفت و مى رفت و ناگاه در غار حراء فرشته بر او نازل شد».[4]
از دیگر منابعی که به بعثت رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ در غار  حراء اشاره کرده اند، می توان به دلائل النبوه بیهقی،[5]  الکامل ابن اثیر،[6]  انساب الاشرافِ بلاذری،[7]  السیره الحلبیه[8] الصحیح من سیره النبی الاعظم،[9]  و دهها منبع دیگر اشاره کرد. منابع حدیثی نیز محل بعثت را غار حراء معرفی کرده اند. به عنوان نمونه می توان به شرح الاخبار قاضی نعمان مغربی،[10] صحیح بخاری[11] و صحیح مسلم[12] و بحار الانوار علامه مجلسی[13] و... اشاره کرد.
 بنابراین تقریبا همه منابع تاریخی محل بعثت نبی مکرم اسلام- صلی الله علیه و آله - را غار  حراء دانسته اند و در این خصوص شکی وجود ندارد به نظر می رسد هیچ منبعی دال بر این که بعثت پیامبر اکرم- صلی الله علیه و آله - از مسجد الحرام شروع شده باشد، وجود ندارد. علاوه بر این اگر هم برخی از علما همانطور که نقل شد چنین نظری داشته باشند صرف احتمال است و چون مستندی ذکر نکرده اند و در منابع تاریخی متقدم وجود ندارد، در برابر این همه منابع به آنها توجهی نمی شود. بنابراین غار  حراء به عنوان محل عبادت رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ و مکانی که وحی الهی از آن جا آغاز شده، از قداست خاصی برخوردار است.

پی نوشت ها:
[1]. طبری، محمد بن جریر، تاریخ  الامم و الملوک، ترجمه پاینده، ابوالقاسم، تهران، انتشارات اساطیر، چاپ پنجم، 1375ش، ج3، ص 848.
[2]. سوره علق ، آیه 1- 5.
[3]. ابن هشام، عبد الملک، السیرة نبویه، ترجمه رسولی محلاتی، سید هاشم، قم، انتشارات کتابچی، چاپ پنجم، 1375ش، ج1، ص 154.
[4]. ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه مهدوی دامغانی، محمود، تهران، انتشارات فرهنگ و اندیشه، بی تا، ج1، ص182.
[5]. بیهقی،  احمد بن حسین، دلائل النبوة و معرفه احوال صاحب الشریعه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1405ق، ج1، ص255.
[6]. ابن اثیر جزری، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ترجمه خلیلی، عباس، حالت، ابوالقاسم، تهران، انتشارات علمی، بی تا، ج7، ص47.
[7]. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، 1417ق، ج1، ص105.
[8]. حلبی،  علی بن برهان، السیره الحلبیه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ دوم، 1427ق، ج1، ص340.
[9]. عاملی، سید جعفر مرتضی، الصحیح من سیرة‌ النبی الاعظم، بیروت، دارالهادی، چاپ چهارم، 1415ق، ج2، ص287.
[10]. مغربی، قاضی نعمان بن محمد، شرح الاخبار، قم، نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، بی تا، ج2، ص462.
[11]. بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری ، بیروت، دارالفکر، 1410ق، ج1، ص3.
[12].  مسلم نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، بیروت، دارالفکر، بی تا، ج1، ص97.
[13]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، موسسه  الوفاء، 1403ق، ج15، ص363.