10 سرفصل و یادداشت درباره روز جهانی قدس

امام خمینی (ره) با اعلام روز جهانی قدس به دنبال ایجاد یک معادله جدید به جای ملی و عربی در عرصه رویارویی با رژیم صهیونیستی بود. در این معادله جدید امام به دنبال گسترش اسلام – شهروندی و ایجاد فرهنگ جدید سیاسی مبتنی بر وفاداری به امت اسلامی به جای وفاداری به طایفه و قوم بود.

1- معادله جدید بجای الگوی ملی و عربی
در واقع امام از طرح روز جهانی قدس ، در پی بسیج همه امکانات نظامی و غیر نظامی امت برای آزاد سازی فلسطین بود. امام خمینی(ره) معتقد بود که فلسطین یک اولویت مهم در سطح امت اسلامی است که تمامی امکانات برای آزاد سازی آن باید به کار گرفته شود.
 امام خمینی (ره) با اعلام روز جهانی قدس  به دنبال ایجاد یک معادله جدید به جای ملی و عربی در عرصه رویارویی با رژیم صهیونیستی بود. در این معادله جدید امام به دنبال گسترش اسلام – شهروندی و ایجاد فرهنگ جدید سیاسی مبتنی بر وفاداری به امت اسلامی به جای وفاداری به طایفه و قوم بود.
  در واقع امام از طرح این فرهنگ، در پی بسیج همه امکانات نظامی و غیر نظامی امت برای آزاد سازی فلسطین بود. امام خمینی(ره) معتقد بود که فلسطین یک اولویت مهم در سطح امت اسلامی است که همه امکانات برای آزاد سازی آن باید به کار گرفته شود.
 ایشان معتقد بودند که بدون دگرگونی فکری و وحدت جهان اسلام، آزاد سازی فلسطین و استقلال امت امکان پذیر نیست. زیرا استقلال امت در حال حاضر در گرو مسئله فلسطین است. امام بر این باور بود که اولویت های امت اسلام باید تعریف شود و اکنون اولویت با فلسطین است و پس از آزاد سازی فلسطین اولویت های دیگر امت نیز باید تعریف شوند.
 هر چند مواردی ممکن است به عنوان اولویت مطرح شوند اما امت هرگز نباید در عین پرداختن به آن ها از اولویت فلسطین فاصله بگیرد. مانند زمان جنگ تحمیلی صدام علیه ایران که دفع خطر بعثی ها اولویت نظام اسلامی بود اما جنگ هم موجب نشد که ایران از اولویت فلسطین فاصله بگیرد. کما اینکه بحران تکفیری و ضرورت مقابله با آن یک اولویت است اما جمهوری اسلامی در عین مقابله با تکفیری ها در سوریه و عراق، اولویت فلسطین را همچنان حفظ کرده است.
 
2 -روز قدس و ظرفیت های ایجاد شده برای امت اسلامی
 تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، راهکار مقابله با رژیم صهیونیستی برای آزاد سازی فلسطین و قدس شریف بر دو محور متمرکز بود که در نهایت این دو راهکار در دهه های گذشته ناکارآمدی خود را نشان دادند
 در آستانه روز جهانی قدس در نظر داریم از دیدگاههای مختلف این روز مهم در تاریخ منطقه را بررسی کنیم. در این بخش از گزارش در  نظر داریم این مسئله را بررسی کنیم که آیا اعلام روز جهانی قدس ظرفیت های جدیدی برای امت اسلام گشوده است.
 تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، راهکار مقابله با رژیم صهیونیستی برای آزاد سازی فلسطین و قدس شریف بر دو محور متمرکز بود: 1- محور ملی که سازمان آزادیبخش فلسطین(ساف) نماینده این تفکر بود. 2- محور عربی که بر پایه یک نوع بسیج امکانات قومی برای آزاد سازی فلسطین استوار بود.
این دو راهکار در دهه های گذشته ناکارآمدی خود را نشان دادند و معلوم شد که توان لازم برای آزاد سازی فلسطین و قدس شریف را ندارند. ارتش های عربی در چند جنگ نه تنها نتوانستند فلسطین را آزاد سازند؛ بلکه بخش های وسیعی از سرزمین های اسلامی را نیز به دشمن واگذار کردند.
 در نهایت هم مصر با امضای قرارداد صلح با اسرائیل در کمپ دیوید آرمان آزاد سازی فلسطین را رها کرد. جنبش آزادی بخش فلسطین که متشکل از عمده ترین جنبش های فلسطینی با تفکر چپ ملی بود، هم خود را ناتوان تر از آن دید که بتواند آرمان فلسطین را محقق سازد لذا در مسیر سازش با دشمن قدم نهاد و سر انجام  با امضای قرارداد اسلو نگاهش به رژیم صهیونیستی است تا بخشی از  وطن را به آن واگذار کند و اجازه دهد دولت فلسطینی در بخش محدودی از فلسطین برپا شود.
این دو تجربه شکست خورده است. این تجارب مبنای تئوری جدید امام خمینی(ره) بر پایه امت قرار گرفت و موجب وارد کردن هجم وسیعی از کشورهای اسلامی در این معادله جدید شد.
تلاش برای جایگزینی اولویت فلسطین با اولویت های قومی و پدیده تکفیری
 مخالفان آرمان آزاد سازی فلسطین هم در سطح بین المللی و هم منطقه ای و هم فلسطینی تلاش دارند با تعریف اولویت های دیگری مانند اولویت های بخشی،ملی و قومی و یا پدیده تروریستی تکفیری، اولویت فلسطین را خارج سازند.
  در این بخش از گزارش های مربوط به روز جهانی قدس در نظر داریم محدودیت ها و موانع بر سر راه بالفعل شدن همه ظرفیت های روز جهانی قدس در سطح فلسطینی، منطقه ای و بین المللی را بررسی کنیم؛
 روز جهانی قدس نشان داد که جوامع اسلامی نسبت به اولویت فلسطین حساسیت بالایی دارند. حضور آنها در تظاهرات روز قدس و تظاهرات در فرایند جنگ 33 روزه لبنان و 3 جنگ اخیر غزه نشان داد که جوامع اسلامی انگیزه های ضد صهیونیستی قوی دارند و خواهان آزادی سازی فلسطین هستند.
 این تجربه نشان داد که امت نسبت به آرمان های اسلامی پاسخگو است و پاسخ دادن به محرک فلسطین، نمونه بسیار مشخصی از این ظرفیت موجود در امت اسلامی است که امکان بکار گیری در دیگر اولویت های اسلامی را نیز دارد. اما متاسفانه از این ظرفیت بالا آنگونه که باید استفاده نشده است.
 مخالفان آرمان آزاد سازی فلسطین هم در سطح بین المللی و هم در سطح کشورهای منطقه و هم در سطح فلسطینی(جریان ساف به رهبری ابو مازن) تلاش دارند با تعریف اولویت های دیگری مانند اولویت های بخشی،ملی و قومی و یا پدیده تروریستی تکفیری، اولویت فلسطین را خارج سازند. هر چند معتقدم روز جهانی قدس این ظرفیت را دارد که مجددا فلسطین را به عنوان اولویت مطرح سازد.

3- لزوم کنار گذاشتن مفاهیم غربی برای تحقق دستاوردهای روز جهانی قدس
 امام خمینی(ره) با اعلام روز جهانی قدس انتظار داشت فرهنگ امت اسلامی تبدیل به یک فرهنگ غالب شود، این موضوع زمانی امکان پذیر است که مفاهیم اسلامی در همه امور سرلوحه قرار گیرد.
 در این بخش از گزارش های مربوط به روز جهانی قدس در نظر داریم دستاوردهایی روز جهانی قدس  برای امت اسلام و ملت فلسطین در سطوح مختلف را بررسی کنیم؛
 متاسفانه فضای سیاسی بر اساس مفاهیم غربی بر پا شده است و رسوب این مفاهیم  در اذهان دولتمردان و مردم یکی از اصلی ترین مشکلات در راه آزاد سازی فلسطین و قدس شریف است.
تفکرهای ملی و جداسازی واحدهای سیاسی و نیز تعریف منافع ملی که دولت ها دنبال می کنند و همچنین همپیمانی و وابستگی بسیاری از رژیم های اسلامی با غرب، مانع اصلی گسترش فرهنگ امتی اسلامی است.
امام خمینی(ره) با اعلام روز جهانی قدس انتظار داشت فرهنگ امت اسلامی تبدیل به یک فرهنگ غالب در جوامع اسلامی شود.
این موضوع زمانی امکان پذیر است که دولت های حاکم در جهان اسلام، نخبگان جوامع و عموم مردم مفاهیم غربی را کنار گذاشته و مفاهیم اسلامی را باور کنند.
بدون این تحول؛ امکان پیگیری تفکرات امتی از جمله فلسطین در جهان اسلام وجود ندارد. بر همین اساس بود که امام تاکید داشتند که دانشگاه ها باید اسلامی شوند و مفاهیم اسلامی جایگزین مفاهیم غربی گردند.
 البته در سالهای اخیر جرقه های در برخی کشورهای اسلامی در زمینه بازگشت عمومی مردم به مسئله فلسطین مشاهده شده است که یا مقطعی بوده و یا انیکه از سوی رژیم ‌های حاکم با برخورد خشن مواجه شده است. در این راستا باید تاکید کنیم که تحقق دستاوردهای روز جهانی قدس در همه عرصه به حضور گسترده مردمی در صحنه های مبارزه و مقاومت بر اساس رهنمودهای امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری، نیاز دارد.

4- روز جهانی قدس و موج بیداری اسلامی در منطقه
بی تردید بدون تغییر فرهنگ جوامع، بسیج امکانات سیاسی و نظامی در جهان اسلام برای آزاد سازی فلسطین از اشغال و آزاد سازی ملت ها از وابستگی های سیاسی، اقتصادی و نظامی امکان پذیر نیست.
اعلام روز جهانی قدس بخشی از یک راهبرد است که از سوی امام خمینی (ره) تعریف شده است. نمی توان روز جهانی قدس را به تنهایی به عنوان یک راهبرد در نظر گرفت.
امام روز جهانی قدس را با یک رویکرد تغییر فرهنگ مطرح کرد که این تغییر فرهنگ، بستری برای تغییرات سیاسی و نظامی قرار خواهد گرفت.
بی تردید بدون تغییر فرهنگ جوامع، بسیج امکانات سیاسی و نظامی در جهان اسلام برای آزاد سازی فلسطین از اشغال و آزاد سازی ملت ها از وابستگی های سیاسی، اقتصادی و نظامی امکان پذیر نیست.با توجه به شاخص های میدانی در جریان بیداری اسلامی باید اذعان کرد که روز جهانی قدس تاثیر خود را در شکل گیری بیداری اسلامی داشته است.
اینکه مردم در همه کشورهایی که بیداری در آن شکل گرفت بحث آزادی فلسطین و مخالفت با رژیم صهیونیستی را مطرح ساختند مانند حمله به سفارت رژیم صهیونیستی در مصر، نشان می دهد که روز قدس در حال تغییر فرهنگ جوامع اسلامی از سطح انفعال و بالقوه به بالفعل است.
 
5- آثار راهبردی پاسداشت روز جهانی قدس بر تقویت محور مقاومت
 در این راهبرد مردم در کل جهان اسلام به عنوان حامی اصلی و عمق جبهه مقاومت مطرح هستند و این مهم بدون ارتباط گیری قابل اجرا نبود. روز جهانی قدس این ارتباط گیری را تا حد زیادی تسهیل کرده است.
 با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، راهکار اسلامی برای آزاد سازی فلسطین به عنوان یک راهکار جدید مطرح شد.
روز جهانی قدس در واقع یکی از ارکان این راهکار است.به این معنی که بایستی مقاومت اسلامی در فلسطین و محیط پیرامونی آن ایجاد شود ولی با روز جهانی قدس در ابعاد سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جوامع اسلامی عمق یابد.این موضوع فعلا تا حد زیادی عملیاتی شده است. یعنی هم مقاومت اسلامی در جبهه فلسطین شکل گرفته است و هم ارتباط این مقاومت با جوامع اسلامی برقرار شده است و واکنشی که جوامع اسلامی نسبت به مقاومت نشان می دهند هم مثبت است.
در این راهبرد مردم در کل جهان اسلام به عنوان حامی اصلی و عمق جبهه مقاومت مطرح هستند و این مهم بدون ارتباط گیری قابل اجرا نبود. روز جهانی قدس این ارتباط گیری را تا حد زیادی تسهیل کرده است.
براین اساس می توان شکل گیری گروههای مقاومتی در کشورهای مختلف منطقه نظیر لبنان و فلسطین را مورد بررسی قرار داد که طی چند دهه اخیر وضعیت برتری کامل ارتش رژیم صهیونیستی در جنگ با اعراب را کاملا تغییر داده و تعبیر «سید حسن نصرالله» دبیرکل حزب الله لبنان دوران شکست را به آخر رسانده و عصر پیروزی‌ها را آغاز کرده است.  در سوریه و عراق نیز شکل گیری نیروهای مردمی که به مواجهه با گروههای تروریستی تکفیری هدایت شده از سوی آمریکا رفته اند در همین راستا قرار دارد و از آثار و نتایج پاسداشت روز جهانی قدس بر تقویت و گسترش محور مقاومت ضدصهیونیستی در سطح منطقه بوده است.
 پس از شکل گیری پدیده تروریسم تکفیری، قضیه فلسطین از اولویت جهان اسلام خارج شد. ظرفیت های روز جهانی قدس در بازگرداندن فلسطین به اولویت جهان اسلام تا چه پایه است و چگونه می تواند این مهم را تحقق بخشد؟
جریان تکفیری در حال حاضر نقطه اوج خود را پشت سر گذاشته است و در سرازیری سقوط قرار گرفته است. به عبارت دقیقتر نیروهای تکفیری پایگاه خود را مخصوصا در عراق و سوریه از دست داده و امکان برچیده شدن کامل این پایگاه ها در آینده نیز وجود دارد. ممکن است داعش در جوامع دیگر همچنان در حال رشد باشد اما به علت رفتار غیر اسلامی آنها و بی برنامگی، به سرعت در سراشیبی قرار خواهند گرفت.
افول تفکر تکفیری زمینه بازگشت فلسطین به عنوان یک اولویت را مطرح می سازد.تکفیری ها برای خود نوعی مشروعیت دینی مطرح کرده اند در حالی که بحث فلسطین از مشروعیت دینی، سیاسی و اجتماعی نیز برخوردار است و به همین دلیل بازگشت به فلسطین در جوامع اسلامی به سرعت در حال ترمیم است و طرح اولویت های دیگر پایگاه های خود را در جهان اسلام از دست خواهد داد.

6-عملکرد دولت های عربی در ارتباط با مسئله فلسطین با سنجش آن از معیار روزجهانی قدس چگونه ارزیابی می شود؟
متاسفانه پیروزی انقلاب اسلامی ایران، نه تنها با استقبال جهان عرب در سطوح رسمی روبرو نشد بلکه بسیاری از رژیم های حاکم؛ بر ضد جمهوری اسلامی ایران نیز اقدام کردند. کمک های میلیاردی شیخ نشینان خلیج فارس به صدام حسین در جنگ علیه جمهوری اسلامی و اجلاس اخیر ریاض با حضور ترامپ نمونه های اشکاری است که نشان می دهد این رژیم ها همچنان با ایران اسلامی دشمنی می ورزند. متاسفانه باید گفت که برخی از این رژیم ها حاضرند با اسرائیل علیه جمهوری اسلامی ایران همکاری کنند و عربستان یکی از این نمونه ها است. تنها استثناء این واقعیت دولت سوریه بود و در حال حاضر دولت عراق نیز به آن افزوده شده است ولی همچنان رژیم های عربی نسبت به انقلاب اسلامی ایران و متولد هایی که در ارتباط با آزاد سازی فلسطین و قدس شریف مطرح می کند، حساسیت های بالایی دارند.

7- ظرفیت وحدگرایانه و انسجام بخشانه روز جهانی قدس در جهان اسلام چگونه ارزیابی می شود؟
 پایه روز جهانی قدس تفکر وحدت امت اسلامی است. وحدت امت اسلامی ظرفیت های جدیدی را ایجاد می کند. فلسطین به عنوان یک اولویت امت اسلامی می تواند آغازی بر این تئوری باشد. یعنی اگر جهان اسلام با وحدت امت موفق شدند تغییری در معادله فلسطین پدید آورند؛ قطعا این ظرفیت در آینده  و در حمایت از منافع جهان اسلام تصمیم ساز خواهد بود و ممکن است در بحران های دیگر جهان اسلام مانند کشمیر، یا قره باغ و غیره شرایط را به نفع جهان اسلام تغییر دهد.

8-روز جهانی قدس در انسجام بخشی به جریان های مترقی در کشورهای اسلامی از چه توانمندی هایی برخوردار است؟
 شکی نیست که نخبگان در هر جامعه ای نیروی پیشرُوی اجتماعی هستند و این نیروهای نخبه در بسیاری از فرایند های تحول پیشقدم هستند. تا کنون تئوری وحدت امت؛ پایگاه وسیعی در جهان اسلام پیدا کرده است ولی متاسفانه در خاور میانه با واگرایی های مذهبی و یا سیاسی روبرو بوده است؛ تا جاییکه گاهی این فرایند را کند ساخته است. در جهان اسلام کسی نیست که به وحدت امت اعتقاد نداشته باشد. به همین دلیل دشمن هم اصل وحدت امت را زیر سوال نبرده است؛ بلکه تلاش می کند موانعی را در پیشِ روی آن قرار دهد. گارد مذهبی جوامع و الگوهای غربی مانند دولت های ملی و پیش کشیدن موضوعات قومی از جمله موانعی است که بر سر راه این مسئله کاشته شده است.

9- علل مخالفت برخی دولت های اسلامی در برگزاری مناسب مراسم روز جهانی قدس در کشورهایشان چیست؟
 متاسفانه بسیاری از نظام های حاکم در جهان اسلام وابسته اند و به دلیل موضع اربابان آنها در غرب، این رژیم ها با روز جهانی قدس مخالفت می کنند. برخی هم به دلیل حسادت سیاسی و از اینکه جمهوری اسلامی ایران پیشتاز مبارزه و در جایگاه رهبری جهان اسلام قرار می گیرد، برایشان خوشایند آنها نیست. همچنین نظام هایی هستند که به دلیل باور ساختارهای غربی و دوری از فرهنگ اسلامی هرگونه اتحاد و ائتلاف در جهان اسلام را بر نمی تابند و آن را تهدیدی برای خود می دانند. از این روی مشاهده می شود اکثر دولت ها در جهان اسلام با برگزاری روز جهانی قدس در کشورهای خود به دو دلیل مورد اشاره مخالفت می کنند.
یکی از وظایف نمایندگی های سیاسی و خصوصا فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور گرامیداشت و شایسته مناسبت های ملی و اسلامی ایران است. روز جهانی قدس هم یک مناسبت مهم در ثقویم جمهوری اسلامی محسوب می شود عملکرد این نمایندگی ها در این حوزه چگونه ارزیابی می شود؟
 برگزاری روز جهانی قدس در خارج از کشور متاسفانه با محدودیت ها و مشکلات جدی روبرو است. با فرض اینکه نمایندگی جمهوری اسلامی ایران بخواهد در این زمینه کمکی هم بکند؛ بسیاری از کشورها آن را نوعی دخالت در امور داخلی می شمارند. از این روی فعالیت نمایندگی های ایران در ارتباط با روز جهانی قدس با چالش های زیادی روبرو است. همچنین در کشورهایی که امکان برگزاری چنین مراسمی وجود دارد؛ متاسفانه؛ این فرایند بیشتر نمایشی و سطحی اتفاق می افتد و فاقد عمق فکری است. به عبارت دیگر بسیاری از نمایندگی های فرهنگی روی اصل برگزاری کار می کنند تا احیاء فرایند فکری وحدت امت و اولویت آزاد سازی فلسطین و قدس شریف که هدف اصلی اعلام روز جهانی قدس از سوی امام خمینی(ره) بوده است.

10- دلیل استقبال عظیم و سراسری مردم ایران به برگزاری مراسم راهپیمایی روز جهانی قدس،  را در چه راستایی ارزیابی می کنید؟
حضور مردم ایران در راهپیمایی روز جهانی قدس در شرایط مختلف آب و هوایی و گاه شرایط سخت امنیتی مانند زمان جنگ 8 ساله صدام حسین علیه ایران، به دو عامل بر می گردد: 1- عامل اول شعور سیاسی جامعه است. یکی از مهمترین دستآوردهای انقلاب اسلامی ایران، گسترش شعور سیاسی در میان جامعه ایران است. مردم به دلیل همین شعور سیاسی در روز پیروزی انقلاب اسلامی ایران به سفارت اسرائیل در تهران حمله کرده و پرچم فلسطین را بر آن نصب کردند. این اقدام در زمانی انجام گرفت که هنوز دولتی از طرف انقلاب مستقر نشده بود و این اقدام کاملا مردمی بود. 2- عامل دوم بحث تعهد جامعه ایرانی است. مردم ایران امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری را قبول دارند و درخواست رهبری انقلاب و نظام برای حضور در راهپیمایی روز جهانی قدس را برای خود یک تکلیف می دانند.
بر این اساس باید گفت مردم ایران هم بر پایه شعور سیاسی و هم بر اساس تعهد دینی در این راهپیمایی شرکت می کنند.
 
امام خمینی(ره) در نامگذاری آخرین جمعه ماه مبارک رمضان به عنوان روز جهانی قدس تاکید بر جهانی بودن این روز داشته اند. چه اقداماتی لازم است تا این روز در تقویم جهانی گنجانده شود؟
 بحران فلسطین هم بعد اسلامی دارد و هم بعد انسانی. قطعا در جهان اسلام امکان ایجاد یک بسیج سیاسی برای آزاد سازی کشور فلسطین و شهر بیت المقدس و حرم شریف قدس و مسجد الاقصی به عنوان قبله نخست اسلام وجود دارد اما در خارج از جهان اسلام بعد انسانی مهمترین بعدی است که می تواند جوامع دیگر را به صحنه بیاورد. به عبارت دیگر جامعه فلسطینی در حال حاضر حدود 13 میلیون نفر هستند که نیمی از آن در خارج از سرزمین فلسطین و در شرایط آوارگی قرار دارد و نیم دیگر آن یا تحت اشغال است و یا تحت شرایط تبعیض نژادی قرار دارد. این شرایط غیر انسانی برای هیچ کس قابل قبول نیست. آزاد سازی فلسطین و تغییر این شرایط می تواند در جوامع غیر اسلامی پایگاه پیدا کند. به هر حال تعیین حق سرنوشت یک حق انحصاری ملت ها است؛ چرا باید جامعه فلسطین از آن محروم شود؟