آیا مهاجرین افغانستانی مقصر افزایش نرخ بیکاری در ایران هستند؟!
با توجه به رصد همیشگی آمار تفکیک شده مرکز ملی آمار ایران در موضوع نرخ بیکاری و با توجه به مشاهدات عینی از وضعیت اشتغال مهاجرین افغانستانی به صراحت می‌توان به این پرسش که آیا مهاجرین عامل رشد نرخ بیکاری هستند، پاسخ داد: خیر.
هر چند برخی مسئولان ایرانی بی‌اعتنا به آمارهای دقیق مرکز ملی آمار کشورشان همچنان مهاجرین افغانستانی را عامل بیکاری جوانان ایرانی و رشد نرخ بیکاری می‌دانند اما رصد دقیق وضعیت اشتغال و انتشار آمارهای جدید در ارتباط با نرخ بیکاری ما را با این سوال مواجه می‌سازد که آیا واقعا برخی نمایندگان مجلس و یا متولیان حوزه کار و اشتغال مهاجرین خارجی از شرایط موجود بی‌اطلاع اند و یا برای کم‌کاری خود در حوزه اشتغال‌زایی به دنبال مقصر گشته و با شعارهای «صیانت از نیروی کار داخلی» انگشت اتهام را به سمت مهاجرین می‌گیرند؟
چند ماه گذشته خبرگزاری تسنیم به انتشار گزارشی با استناد به مرکز ملی آمار ایران، به وضعیت نرخ بیکاری در بهار 96 در ولایت‌های ایران پرداخت که ماحصل این بررسی افزایش نرخ بیکاری در ولایت‌های ممنوعه برای مهاجرین افغانستانی را نشان می‌داد.
براساس آن گزارش، پنج ولایت اردبیل، کرمانشاه، چهارمحال بختیاری، ایلام و کردستان در میان 10 ولایتی بودند که در کشور بیشترین نرخ بیکاری را به خود اختصاص داده حال اینکه این ولایت‌ها برای مهاجرین افغانستانی ممنوعه برشمرده می شوند و این نخستین دلیل متقن و محکم برای عدم ارتباط نرخ بیکاری با حضور مهاجرین افغانستانی برشمرده می‌شود.
اما با گذشت 6 ماه نخست امسال مرکز آمار ایران اقدام به انتشار جدیدترین آمار در ارتباط با وضعیت اقتصادی ایران و نرخ بیکاری کرده است که تامل بر این داده‌ها نیز مطابق با روند گذشته گویای این بوده که نه تنها حضور مهاجرین افغانستانی در بازار کار ایران سبب رشد نرخ بیکاری در میان جوانان ایرانی نشده که در برخی موارد نظیر حوزه کشاورزی سبب رونق و نرخ رشد اقتصادی شده است.
چند مورد مهم براساس آمارها و نمودار نشر شده توسط درگاه ملی آمار قابل یادآوری است که در ادامه به آن می‌پردازیم.
1. نکته اول این است که نرخ بیکاری در تابستان در قیاس با بهار امسال کاهش چند واحدی داشته و از (6/12) به (7/11) رسیده که یک مسئله مهم در این رابطه قابل توضیح است، اینکه در ماه‌های اخیر به دلیل افزایش ناامنی‌ها در افغانستان نسبت به سال‌های گذشته شاهد ورود بیشتر مردم افغانستان به ایران و مهاجرت اجباری آنه هستیم، با این تفسیر با ورود بیشتر مهاجرین قاعدتا باید نرخ بیکاری افزایش پیدا کند نه کاهش.
2. نکته دیگر مرتبط با نمودار مرکز آمار ایران در مورد تغییرات نرخ بیکاری در فصول مختلف است، با نگاهی دقیق به این نمودار می‌توان دریافت که نرخ بیکاری در فصل‌های بهار و تابستان کاهش می‌یابد در حالیکه عمده شغل‌های جامعه مهاجرین که طبقه بندی آنها در لیست مشاغل وزارت کار هم آمده شغل‌هایی فصلی بوده که غالبا در فصل بهار و تابستان رونق داشته و در فصل‌های سرما امکان کار نیست، شغل‌هایی نظیر کارهای ساختمانی، کشاورزی و کوره‌های آجرپزی.
3. مسئله سوم و مهم در حوزه اشتغال مهاجرین و عدم ارتباط آن با نرخ بیکاری این است براساس آخرین آمارها بیش از نیمی از بیکاران ایران (بیش از یک میلیون و 300 نفر) را فارغ التحصیلان دانشگاهی شامل می‌شوند؟ آیا جامعه مهاجرین که غالبا در مشاغل سخت و کارگری فعالیت می‌کنند فضای اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی را اشغال کرده‌اند؟
4. براساس داده های ولایتی درگاه آمار ایران، در سه ماهه تابستان امسال دو ولایت «چهارمحال بختیاری» با نرخ بیکاری «8/19» و «کرمانشاه» با نرخ بیکاری «2/20» در صدر ولایت‌هایی با بیشترین نرخ بیکاری قرار گرفته‌اند و این در حالیست که این دو ولایت برای تردد و سکونت مهاجرین افغانستانی کاملا ممنوعه است.
همچنین در نقشه ذیل هم مشاهده می‌کنید که «چهارمحال بختیاری» و «کرمانشاه» بیشترین آمار بیکاری را در ایران به خود اختصاص داده‌اند، همچنین آمار بیکاری در سایر ولایت‌های مهاجرپذیر نظیر «خراسان‌رضوی»، «قم»، «فارس» و «همدان» بحرانی نبوده و در قیاس با سایر ولایت‌ها نرخ بیکاری کمتری را شاهد است.
با توجه به موارد فوق باید مجددا بر این مسئله تأکید داشت که اتهام به مهاجرین افغانستانی برای افزایش نرخ بیکاری بیش از یک دلسوزی برای جامعه بیکاران ایران بیشتر شبیه سرپوشی برای عدم افشای سیاست‌های غلط دولت و متولیان این بخش در حوزه اشتغال‌زایی برای جوانان است، چرا که جدای از تمام شواهد عینی در کف جامعه، آمارها و ارقام مستند نیز مبین این است که مهاجرین افغانستانی نه تنها جای نیروهای بومی را در حوزه کسب و کار اشغال این کشور نکرده‌اند بلکه با حضور در مشاغل سخت و پویایی چرخه‌های اقتصاد در حوزه‌هایی مانند کشاورزی سبب رونق اقتصادی نیز شده‌اند.