میرحسین شاه، چهره آکادمیک افغانستان درگذشت

ادیب و مورخ برجسته کشور، از مفاخر نسل اول استادان دانشگاه کابل و از بنیان‌گذاران دانشکده‌های ادبیات و علوم اجتماعی این دانشگاه، کاندید اکامیسین، پروفسور پوهاند میرحسین شاه، چشم از جهان بست.

پوهاند میرحسین شاه از ابتدای دهه 30 خورشیدی تا سال 1367، عمرش را در راه تربیت نخبگان دانشگاهی سپری کرد و در دوران مهاجرت اجباری نیز گه‌گاه در دانشگاه‌های اروپا و امریکا تدریس می‌کرد.
 
وی فرزند میر سیدجواد آقا از مشاهیر سادات قندهار بود. سید طیب جواد، سفیر افغانستان در انگلیس و پیش از آن، سفیر افغانستان در امریکا، فرزند ارشد پروفسور میرحسین شاه است.
 
نگاه به زندگی‌نامه پروفسور میرحسین شاه
پروفسور میرحسین شاه فرزند میرعبدالجواد آقا در سال 1304 هـ. ش در گذر کنارده خواجۀ شهر قندهار دریک خانواده روحانی و علمی زاده شدند. تحصیلات ابتدایی خویش را در مکتب نمره 2 شهر قندهار که بعدا به مکتب احمدشاهی مسمی گردید و تحصیلات متوسطه و لیسه را در لیسه احمشاه بابا در شهر قندهار و بعدا در لیسه حبیبیه کابل وتحصیلات عالی خویش را در دانشکده ادبیات دانشگاه کابل و درجه فوق لیسانس یا ماستری را در دانشگاه لکنهو هند(دانشگاه علیکره) به پایان رسانید.
 
دانشمند ارجمندکشورمان مرحوم استاد آصف فکرت، در مورد پروفسور صاحب ابراز نظری دارند که توجه فرهنگیان را به آن معطوف می نمایم:
" استاد میرحسین شاه را هم نخست مرحوم طالب قندهاری به من شناسانید. از مراتب دانش و از شخصیت والا و دوست داشتنی اوسخن گفت و از این که او از سادات جلیل القدر قندهار است و این که مرحوم آقا سید جواد، پدر استاد میرحسین شاه، از شخصیت های معروف قندهار بوده است. و هنگامی که حضور من در فاکولته ی ادبیات مسلّم شد، مرحوم طالب مرا تشویق کرد که بروم و خود را به آقاصاحب (استاد میرحسین شاه خان) معرفی نمایم. من این کار را کردم و با پیشانی گشاده با استاد میرحسین شاه که معاون فاکولته ی ما بود رو به رو شدم. استاد تعارف فرمود که بنشین و من نشستم که این خود برای ما در آن روزها امری غیرعادی بود که معاون فاکولته به یک شاگرد نو وارد کلاس اول اجازه دهد که در دفتر او بنشیند، یا وقت خود را صرف گفت و گو با اوکند. نخستین نکته یی که از برخورد اول توجهم را جلب کرد لهجه ی صد در صد قندهاری استاد بود. من آن روزها فکرمی کردم که هرکس به کابل برود باید درحد مقدور بکوشد لهجه ی خویش را عوض کند. از لهجه ی قندهاری استاد تشویق شدم و فهرستی از قندهاریانی که در هرات بودند و من آنها را می شناختم، از جمله مرحوم شیخ محمد طاهر قندهاری و شماری از قندهاریانی که با ما قرابت و پیوستگی داشتند، نام گرفتم. استاد میرحسین شاه همه ی آنان را شناخت و معلوم شد که با برخی از آنان علایق نزدیک دارد.
 میرحسین شاه با روش و مَنشی که داشت همه را شیفته آهستگی و فروتنی خویش ساخته بود؛ اگرچه همه به مقام علمی و استادی او احترام و اعتراف داشتند، اما گاهی صمیمیت بر تفوق علمی چیره می شد و دوستان و همکاران ایشان را آقا صاحب(حضرت آقا) خطاب می کردند.
حدود العالم کتابی است که نویسنده افغانی الاصل جوزجانی به رشته تحریر درآورده است. بنا تحقیق گسترده و تدقیق و یا به زبان امروز ویرایش عالمانه ی آن به سعی وافی دانشمند برجسته و نامور روس ولادیمیر فئودورویچ مینورسکی(1877-1966) کاری سهل و ساده نبوده است، و چنان که نویسنده ی مدخل مینورسکی در دانشنامه ی ایرانیکا می نویسد، تنها همین کار بزرگ و آموزنده که در سال 1937 مسیحی به پایان رسید، برای مینورسکی بسنده می بود که او را همچون دانشمندی بزرگ نامور سازد.
و ترجمه چنین کاری، یک مترجم ورزیده که با شایستگی و دسترسی به تاریخ و جغرافیا و ادبیات دری داشته و بردبار و عالم و ژرف نگر را می خواست. استاد میرحسین شاه به این کار همت گماشت و آن را به درستی به پایان رسانید. این کتاب در سال 1342 هـ ش در کابل چاپ شد. استاد پروفسور میرحسین شاه با جمع غفیری از علما و دانشمندان چون طالب قندهای، شایق جمال، پروفسور عبدالحی حبیبی، احمدعلی کهزاد، میرغلامحمد غبار، محمدهاشم میوندوال و ده‌های دیگر محشور و هم‌صحبت بودند."

 وظایف اداری
ـ معلم در لیسه احمدشاه قندهار 1328-1331 هـش      
ـ شمول در کدر دانشکده ادبیات دانشگاه کابل ( اواسط سنبله 1334 هـ ش)
ـ معاون دانشکده ادبیات (1340ـ 1350 هـ ش))
ـ ترفیع به رتبه پروفسوری (1345 هـ ش)
ـ رییس دانشکده ادبیات و علوم بشری (1350ـ1356 هـ ش)
ـ استاد تاریخ و آمر دیپارتمنت در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه کابل تا سال 1367 هـ ش)
 
اشتراک در کنفرانس‌های علمی:
ـ در داخل کشور: سمینار شاعر بزرګ دری حضرت جامی، سمینار بین المللی کوشانی ها، سمینار تحقیقات زبان پشتو( 1356هـ ش)، مجلس بزرگداشت دقیقی بلخی (1356 هـ ش)، سمینار بین المللی روابط هند و افغانستان (1354 هـ ش ) سمینار بزرگداشت هشتادمین سال وفات سید جمال الدین افغانی ( 1355 هـ ش)، سمینار هزارمین سال تولد خواجه عبدالله انصاری (13555 هـ ش)، سمینار بین المللی مطالعات کوشانی (1361 هـ ش ) سمینار به مناسبت بزرگداشت سه صدبیست مین سال تولد بیدل (1363 هـ ش)، سمینار بین المللی ناصر خسرو (1365هـ ش) سمینار بزرپداشت فیض محمد کاتب، سمینار بزرگداشت مؤرخ کشورمان احمدعلی کهزاد، و ده‌ها دیگر.
 
-  در خارج افغانستان: سمینار بین المللی تاریخ آسیا ( دهلی ـ 1959 م)، کنگره مستشرقین ( دهلی 1964ـ م)، سمینار تحصیلات عالی در دانشگاه مینی سوتا (ایالات متحد امریکا 1965م)، کنفراس بین المللی تیموری ( سمرقند ـ ازبکستان 1969 م)، سمینار تاریخ کشور های آسیایی ( عشق آباد ترکمنستان 1972 م)، سمینار کشور های آسیای میانه ( دهلی 19688م) کنفرانس بین المللی امیرخسرو دهلوی ( 1974 دهلی م)، کنفرانس منطقوی تحصیلات عالی ( بیروت لبنان 1976م)، سمینار علامه اقبال ( لاهور پاکستان 1977م)کنگره تاریخ هند ( بمبی 1980م)، کمیسیون مؤرخان مشترک افغان ـ شوروی ( 1984 و1986م).
 
ـ تدریس و تحقیق یک سمستر در دانشگاه هایدلبرگ المان فدرال(1972 م)
ـ تحقیق راجع به نسخ خطی زبان پشتو (دانشگاه های لندن : کمبریج و آکسفورد، موزیم بریتانیا)
 
 آثار و ترجمه ها و رسایل:
استاد پروفسور میرحسین شاه تحقیقات علمی فرهنگی و تاریخی فراوانی دارد که بیشتر آن‌ها در مجلات علمی و نشریه های اختصاصی مانند مجله های ادب، وژمه، جغرافیا، آریانا، عرفان وکابل در یک شماره و یا به صورت پیاپی چاپ شده است. برخی از کتاب‌های استاد، همانند رساله در احوال و آثار امیر علی شیر نوایی، آثار واحوال بیدل هم مکرر چاپ شده است. اما کار بسیار مهم و ماندگار استاد میرحسین شاه ترجمه عالمانه تحقیق کتاب حدود العالم من المشرق الی المغرب است که کار بسیار گسترده یی بود و ترجمه آن هم دانش و پژوهش گسترده ای را ایجاب می کرد و چندین بار در کابل و ایران چاپ شده است.
 
1 ـ احوال وآثار قاضی حمیدالدین بلخی، مجله : اندوایرانیکا، کلکته هند،1957.
2 ـ تاریخ افغانستان (مغلان) مجله آریانا، انجمن تاریخ، 1335 ـ 1336.
3 ـ ترجمه: زندگانی سیاسی امیرعلی شیر نوایی، نویسنده بارتولد، انجمن تاریخ، 1365، ترجمه مجدداز طرف وزارت اطلاعات وکلتور درسال 1360 هـ ش.
4 ـ افغان ها در هند، انجمن تاریخ، 1345 هـ ش.
5 ـ خلاصته المریدین، مقدمه، دانشکده ادبیات، دانشگاه کابل، 1343 هـ ش.
6 ـ ترجمه: حدود العالم من المشرق الی المغرب، با حواشی و تعلیق مینورسکی، دانشکده ادبیات دانشگاه کابل، 1342هـ ش. چاپ دوم به مناسبت میلاد کابل، شاروالی کابل، 1390 هـ ش. چاپ های جداگانه 1 و2 با تصحیح و حواشی بیشتر از داکتر غلام رضا ورهرام و مریم میراحمدی 1372 و 1383 هـ ش ایران          .
7 ـ تعلیقات مجدد بر حدود العالم(ترجمه) اکادمی علوم افغانستان، 1364 هـ ش.
8 ـ بحثی در احوال و آثار بیدل (ترجمه) دانشکده زبان و ادبیات دانشگاه کابل. چاپ دوم از طرف وزارت اطلاعات و کلتور. چاپ سوم با حواشی و تصیحیح مجدد پروفسور میرحسین شاه و مقدمه استاد شاه محمود محمود از طرف انتشارات خاور در سال 1393 هجری شمسی در کابل انتشار یافت.
9 ـ سهم مسلمانان در جغرافیه(ترجمه) تکثیر شده در دانشکده علوم اجتماعی.1364 هـ ش. چاپ مجدد: به سعی و کوشش استاد شاه محمود محمود، انتشارات خاور، کابل، 1389هـ ش.
10 ـ تاریخ علوم، تکثیر شده دانشکده علوم اجتماعی. دانشگاه کابل، 1364هـ ش. چاپ مجدد آن به سعی و اهتمام استاد شاه محمود محمود در سال 1395 از طرف انشارات خاور در هزار نسخه با قطع و صحافت زیبا انتشار یافت.
11 ـ تاریخ نویسی در شرق، تکثیر شده، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه کابل، 1367 هـ ش.
12 ـ افغانستان و انگلستان(ترجمه) دانشکده علوم اجتماعی، 1364 هـ ش. چاپ مجدد به سعی و کوشش استاد شاه محمود محمود، انتشارات خاور. کابل، 1390هـ ش.
13 ـ تاریخ هند در قرون وسطی (ترجمه)، دانشکده علوم اجتماعی، 1364 هـ ش، چاپ مجدد 1391با مقدمه و سعی و کوشش استاد شاه محمود محمود از طرف انتشارات خاور انتشار یافت، 1391 هـ ش.
14ـ مقالات متعدد در تاریخ و ادبیات افغانستان منشر شده در هند و افغانستان.
15 ـ نسخ خطی پشتو در کتابخانه های مدرسه شرقیه افریقایی لندن دانشگاه های کمبریج و آکسفورد، موزه بریتانیا و دیوان هند، منتشر شده در مجله وژمه، دانشکده ادبیات، دانشگاه کابل،
                                                ***
 استاد بزرگوار در سال 1367 هجری شمسی مانند میلیون ها افغان دیگر نسبت شرایط نامساعد و ناهنجار، زادگاه و کشور خویش را ترک کرد و تا پیش از وفات، با خانوادۀ خویش در ایالات متحده امریکا زندگی می‌کرد.