عملیات الفتح علیه عملیات خالد؛ کدام عملیات سرنوشت صلح را در میدان جنگ تعیین می کند؟
آغاز عملیات خالد از سوی ارتش افغانستان و عملیات الفتح از سوی طالبان پرسشها و گمانهزنیهای بسیاری را به وجود آورده است. در کنار این، آغاز این دو عملیات بیانگر دوام کشتار و خونریزی در افغانستان است و برای شهروندان کشور کابوس ترسناک انفجار، انتحار و سقوط مراکز ولسوالیها و شهرها بهدست طالبان.
همزمان با شدت گرفتن تلاشها برای صلح با گروه طالبان و نزدیک شدن ششمین نشست دوحه، جنگجویان طالبان سلسلهای از حملات سنگین زیرنام «الفتح» را در چندین ولایت بر مواضع نیروهای نظامی افغان آغاز کرده و ادعا میکنند که تاکنون بیش از 100 حمله را انجام دادهاند.
در سوی مقابل نیروهای ارتش افغانستان نیز عملیات تهاجمی را بر مواضع طالبان و در بسیاری موارد در دفع حملات طالبان آغاز کردهاند. وزارت دفاع افغانستان میگوید «پلان امنیتی خالد» برای وارد کردن فشار بالای طالبان و دیگر شبکههای تروریستی، و بیرون شدن نیروهای ارتش از حالت دفاعی به حالت تهاجمی روی دست گرفته شده است.
اعلامیههای خبری وزارت دفاع افغانستان و در سوی مقابل اعلامیههای گروه طالبان نشان میدهد که در روزهای جاری ولایتهای بدخشان، قندوز، بغلان، لغمان، ننگرهار، میدان وردک، غزنی، زابل، غور و بادغیس تبدیل به میدان نبرد میان دو طرف گردیده و تلفات سنگین نیز به نیروهای دو طرف وارد شده است.
عملیات «الفتح» طالبان و «عملیات خالد» نیروهای ارتش افغانستان درحالی آغاز شده است که انتظار میرفت در سال جاری خشونتها کاهش یافته و توافق صلح میان دولت افغانستان و گروه طالبان بهدست آید. افزون بر این، افغانستان درحالی شاهد شدت گرفتن جنگ است که قرار است تا یک هفتهی دیگر هیأتی از افغانستان با نمایندگان طالبان در قطر دیدار کنند.
پیشتر زلمی خلیلزاد، نمایندهی ویژهی امریکا برای صلح افغانستان در پنجمین دیدارش با گروه طالبان اعلام کرده بود که با طالبان روی خروج نیروهای خارجی از افغانستان و مبارزه با تروریزم به توافق ابتدایی دست یافته و اکنون نیاز است تا افغانها در نشست بینالافغانی برای آیندهی کشورشان و ختم جنگ در این کشور تصمیم بگیرند.
آغاز عملیات خالد از سوی ارتش افغانستان و عملیات الفتح از سوی طالبان پرسشها و گمانهزنیهای بسیاری را به وجود آورده است. در کنار این، آغاز این دو عملیات بیانگر دوام کشتار و خونریزی در افغانستان است و برای شهروندان کشور کابوس ترسناک انفجار، انتحار و سقوط مراکز ولسوالیها و شهرها بهدست طالبان.
پلان امنیتی خالد
کابینه حکومت افغانستان در 13 حمل سال جاری «پلان امنیتی خالد» را تصویب کرد. این پلان برای بهبود وضعیت امنیتی در سراسر افغانستان بهویژه شهرها، شاهراهها، سرکوب مخالفان مسلح دولت، شناسایی ساحات زیر تهدید، تأمین امنیت انتخابات، جلوگیری از تلفات غیرنظامیان و جابهجایی درست نیروها طراحی شده است.
قیس منگل، سخنگوی وزارت دفاع افغانستان به اطلاعات روز گفت که سه نهاد امنیتی کشور در پلان امنیتی خالد بهصورت مشترک فعالیت میکنند و نیروهای خارجی یا ماموریت حمایت قاطع در بخش مشورهدهی، آموزش و اکمالات و تجهیزات نیروهای امنیتی و دفاعی افغان را حمایت میکنند.
سخنگوی وزارت دفاع افزود که در پلان امنیتی خالد نظامیان افغان از حالت تدافعی به حالت تعرضی میروند و «در اکثر مناطق افغانستان بالای لانههای دشمن تعارضات و عملیات صورت میگیرد تا لانههایشان از بین برود.»
ارتش افغانستان همه ساله عملیات نظامی را زیر نام خالد، نصرت و یا شفق راهاندازی کرده است. هرچند مسئولان حکومت افغانستان از موفق بودن این عملیات نام بردهاند اما نه تنها طالبان شکست نخوردهاند بلکه بر قلمروشان نیز افزودهاند. اکنون که پلان امنیتی خالد راهاندازی شده است، پرسشهای بسیار دیگر همچنان بیپاسخ است و روشن نیست که این عملیات میتواند محدودهی قلمرو حکومت را افزایش دهد و امنیت را تأمین کند یا خیر.
ناتوانی در رهبری و عدم اقدام به موقع از سوی مسئولان ارشد نظامی در جریان جنگ همواره تلفات سنگینی را بر نیروهای نظامی کشور تحمیل کرده است. براساس گفتههای رییس جمهور اشرف غنی، از آغاز حکومت وحدت ملی تاکنون 45 هزار سرباز در افغانستان کشته شدهاند.
تمیم عاصی، معاون پیشین وزارت دفاع افغانستان در امور پالیسی و استراتژی به این باور است که عملیات سالهای گذشته چهار مشکل اساسی داشته است که یکی نداشتن خوانش و استخبارات صحیح از جنگ است.
او به اطلاعات روز گفت که مشکل دوم بحث رهبری، بهویژه رهبری در سطح تکتیکی و اپراتیفی است. مشکل سوم بحث حمایت هوایی است و قوای هوایی افغان و همکاران بینالمللی آن نمیتوانند به موقع اقدام به حمایت هوایی کنند.
آقای عاصی افزود: «موضوع چهارم مشکل استحکامات است. شما میبینید که زیادتر پوستهها و پایگاهها که استحکامات قوی ندارند زیر حمله میآیند و نفوذیها داخل میشوند.»
تنها مشکلات نیروهای نظامی افغان در بعد تخنیکی و حمایتی جنگ نیست. در برخی موارد معلومات استخباراتی نادرست و یا بیخبری از پلان دشمن باعث شده است که نیروهای ارتش و پولیس در پاسگاهها بهصورت دستهجمعی به قتل برسند.
در کنار این پیچیدگی بازیهای استخباراتی در افغانستان به پیچیدگی جنگ افزوده است. تمیم عاصی نیز استلال میکند که مشکل کلانتر دخیل شدن کشورهای منطقه در جنگ افغانستان است و این کشورها به طالبان تجهیزات جنگی فراهم میکنند.
او میگوید: «قابلیتهای جنگی و تجهیزات جنگی طالبان به کمک یک سلسله از کشورهای منطقه بلند رفته است. مثلاً به آنان سلاحهای دوربیندار و دُرون داده است.»
الفتح
گروه طالبان روز جمعه عملیات بهاری خود را زیرنام «الفتح» آغاز کرد. در اعلامیهی این گروه آمده است که این عملیات از اول سال جاری در برابر «اشغالگران خارجی و پشتیبانهای آنان در افغانستان» آغاز شده و بر شهرها و سایر مراکز تمرکز میشود. افزون بر این گروه طالبان در اعلامیهی خود گفته است که بخشی از عملیات الفتح به تشویق نظامیان افغان متمرکز شده تا از صف پولیس و ارتش خارج شوند.
وزارت دفاع افغانستان نیز در اعلامیهای روز 25 حمل تایید کرده است که طالبان در ولسوالی دایچوپان ولایت زابل، ولسوالی گیرو در ولایت غزنی، ولسوالی چک در ولایت میدان وردک، در ولسوالی جرم ولایت بدخشان، ولسوالی ده بالا در ولایت ننگرهار و در ولسوالی خانآباد ولایت قندوز حمله کردهاند.
طالبان عملیات الفتح را درحالی آغاز کردند که در هفته نخست ماه حمل اسدالله خالد، سرپرست وزارت دفاع کشور گفت که اطلاعات استخباراتی نشان میدهد که مخالفان مسلح دولت برای جنگ آمادگی میگیرند و سال پیشرو برای افغانستان سرنوشتساز و «خطیر» است. او در آن زمان گفت که نظامیان افغان در تلاشند تا زمینه برای برقراری صلح فراهم شود اما اگر طالبان به صلح تن ندهند، «ارتش آنان را مجبور به صلح میکند.»
صلح در میدان جنگ؟
آغاز عملیات بهاری طالبان با واکنش گسترده و تند امریکا و افغانستان روبهرو شد. ریاست جمهوری افغانستان در اعلامیهای آغاز عملیات الفتح را نشانهی واضح اصرار طالبان بر دوام جنگ نامشروع خوانده و گفته است که «ادعای طالبان مبنی بر اینکه عملیات بهاری این گروه در پاسخ به اعلام عملیات جنگی از سوی حکومت افغانستان آغاز شده، نادرست است.»
ریاست جمهوری افغانستان گفته است که «عملیات طالبان در حالی اعلام میشود که به ابتکار و اصرار حکومت افغانستان تلاشها برای پایان بخشیدن به جنگ تحمیلی در افغانستان به شدت ادامه داشته و این گروه با هیأت مذاکرهکنندهی ایالات متحده امریکا مستقیماً وارد مذاکرات صلح است.»
زلمی خلیلزاد، نمایندهی ویژهی امریکا برای صلح افغانستان که به تازگی سفرش به افغانستان و منطقه را به پایان رسانده و برای ششمین نشست با طالبان در دوحه آمادگی میگیرد، نیز به آغاز الفتح واکنش تند نشان داد.
آقای خلیلزاد عملیات بهاری طالبان را محکوم کرده و اعلام کرد که جنگ از سوی طالبان در این مقطع زمانی نشان میدهد که این گروه هنوز هم به روشهای گذشته پایبند است. او این اقدام طالبان را غیرمسئولانه و بیپروایی این گروه به کاهش خشونت در افغانستان خوانده و گفته است «در حالی که مردم افغانستان با صراحت خواستشان برای برقراری صلح در کشور را مطرح کردهاند، گروه طالبان با اعلام عملیات بهاریشان بیتفاوتی خود به این خواست افغانها را نشان داده است.»
ماموریت حمایت قاطع در افغانستان نیز در واکنش به آغاز عملیات بهاری طالبان اعلام کرد که گروه طالبان بهجای صلح، جنگ را انتخاب کرده و این مأموریت آمادهی جنگ با این گروه است و از نیروهای امنیتی افغان پشتیبانی میکند.
راهاندازی عملیات الفتح به نظر میرسد برخلاف توقع مقامهای امریکایی و دولت افغانستان در آستانهی ششمین نشست دوحه است. انتظار میرفت در نشست دوحه روی گفتوگوهای بینالافغانی و آتشبس فراگیر در افغانستان بحث شود اما اکنون دیده میشود که هنوز جنگ در محور اصلی فعالیت طالبان قرار دارد.
هرچند هنوز روشن نیست در نشست قطر چه کسانی از افغانستان و چه کسانی از گروه طالبان شرکت میکنند، اما مقامهای افغان و طالبان اعلام کردهاند که در این نشست هیأتی از افغانستان شرکت میکند اما نه به نمایندگی از حکومت و نشست دوحه نیز به هدف آشنایی بیشتر برگزار میشود.
تمیم عاصی استدلال میکند که آغاز عملیات الفتح نشان میدهد که صلح برای طالبان یک تکتیک سیاسی است و جنگ استراتژی محوری این گروه. به گفتهی او صلح تاکنون برای طالبان به یک استراتژی تبدیل نشده است.
آقای عاصی گفت: «دو، طالبان در بین خود روی صلح همسان و همصدا نیستند. اگر اینها به یک یا دو آتشبس دیگر تن دهند، ساختارهای نظامی و جنگجویانشان دیگر جنگ نخواهند کرد از همین رو بسیار روی این موضوع حساس هستند که جبهات جنگ شان براساس عدم تدبیر سیاسیشان از هم نپاشد.»
جعفر رسولی، پژوهشگر روابط بینالملل در کویینز کالج نیویورک اما به این باور است که علمیات طالبان برای تقویت موضوع این گروه در روند مذاکرات است و این امر کاملاً منطقی است وقتی گفتوگوهای صلح مطرح است و دو طرف چانهزنی میکنند، طرفین چنگ و دندان هم نشان میدهند.
آقای رسولی به اطلاعات روز گفت که طالبان در این وضعیت حساس از جنگ دست نخواهند کشید زیرا هنوز چیزی بهدست نیاوردهاند. او در پاسخ به سوالی که مقامهای حکومت افغانستان سال جاری را سال صلح خواندهاند، گفت: «نامیدن سال صلح شعار سیاسی بوده است. اما روزی صلح خواهد شد و جنگ ختم میگردد. مهم این است که کدام طرف نظم بعد از جنگ را تعیین میکند، کدام طرف نظر خود را به مقابل میقبولاند. جنگ و میدان جنگ طرف پیروز را تعیین خواهد کرد.»