امام خمینی(ره) مظهر تقواى سیاسى در رهبری جامعه

«رهبری» در تمام نظامهای سیاسی از جایگاه و نقش محوری و ویژه ای برخوردار است و در واقع ستون اصلی هر نظام سیاسی محسوب می شود و در نظام سیاسی اسلام که اداره‌ امور جامعه بر اساس قوانین دین است و تامین نیازهای معنوی مردم در کنار توجه و تامین نیازهای مادی از اهداف و وظایف حکومت اسلامی به شمار می رود، اهمیت جایگاه  و نقش رهبری بیشتر آشکار می گردد. از این رو رهبری در اسلام به عنوان یکی از پایه های اساسی اسلام بلکه مهمترین رکن اسلام معرفی شده است و برای رهبر و حاکم اسلامی شرایط ویژه ای در نظر گرفته شده است. ما در این نوشتار با عنایت به اینکه اسلام هم یکی از شرایط رهبری را تقوای لازم برای رهبری امت اسلام ذکر کرده است، نکات و مطالبی را درباره تقوای سیاسی در رهبری امام خمینی(ره) متذکر خواهیم شد.

 ابتدا لازم می دانیم اشاره ای کوتاه به معنا و اهمیت تقوا داشته باشیم، تقوا به لحاظ لغوی از ماده «وقی» به معنای حفظ، صیانت و نگهداری است، از دیدگاه استاد مطهری تقوا به معنای عام کلمه لازمه زندگی هر فردی است که می خواهد انسان باشد و تحت فرمان عقل زندگی کند و از اصول معینی پیروی نماید، تقوای دینی و الهی یعنی اینکه انسان خود را از آنچه از نظر دین خطا، گناه ، پلیدی و زشتی شناخته شده، حفظ و صیانت کند و مرتکب آنها نشود، کلمه تقوا از کلمات شایع و رایج دینی است، این کلمه در قرآن کریم به صورت اسمی یا فعلی زیاد آمده است و از جمله کلماتی است که در نهج البلاغه روی آن زیاد تکیه شده است، برای همین سزاوار است که تقوا در تمام شؤون زندگی فرد متدین جاری باشد و در تمامی رفتارهای فردی، اجتماعی و سیاسی او بروز داشته باشد، می توان تقوا را به تبع رفتار انسان به فردی و اجتماعی و سیاسی تقسیم کرد.

حال با توجه به این توضیحاتی که درباره مفهوم تقوای سیاسی و اهمیت آن مطرح کردیم، در ادامه سزاوار است درخصوص تقوای سیاسی امام (ره) مطالبی را ارائه دهیم.

دغدغه اعتلای دین و عمل به آن: در عصر حاضر تردیدی نیست که امام خمینی(ره) با تأسیس حکومت دینی، در جهت اعتلای دین و عمل به آن، بزرگترین اقدام را انجام داد و همین اقدام شایسته ترین گام در راستای تحقق تقوای سیاسی می باشد، زیرا آن چه که درباره تقوای سیاسی می توان آن را ملاک و سنجه عمل قرار داد، در واقع همان عمل به دین و رعایت آن در عرصه های سیاسی اجتماعی و نیز تلاش برای عمل به دین و حفظ دین داری می باشد، ایشان در تمام فرایند رهبری و مدیریتی، تعالیم اسلامی را سرلوحه تصمیمات و استراتژی خود قرار می دادند و همیشه در سخنانشان به مدیران و مسئولین حکومتی سرلوحه قرار دادن اسلام و تفکر اسلامی را تذکر می دادند، چرا که ایشان معتقد بودند؛ باید همه ما اسلامی پیش برویم با برنامه اسلامی پیش برویم، پیروزی ایران مرهون اسلام است، نه مرهون من است نه مرهون شما و نه مرهون هیچ قوه ای، مرهون اسلام است. اسلام به ما این پیروزی را داده است. این یک نعمتی است که خدای تبارک و تعالی به ما اعطا کرده است و این نعمت را چنانچه شکرگزاری نکنیم، ممکن است که یک وقتی خدای نخواسته از ما بگیرند.

 بدون تردید امام خمینی [آن] عبد صالح و الگوی مسلمانی بود [که] خود پیشاهنگ این حرکت «منظور حرکت به سوی استقرار شریعت» در ایمان و عمل شد، چرا که نسبت به دنیا آن بزرگوار برای خود، زخارف دنیوی و ذخیره و افزون طلبی نداشت و نخواست، ایشان در سلوک اجتماعی که داشتند بسیار به رعایت حقوق افراد اهمیت می دادند، تلاش برای حفظ حقوق مردم را همواره سر لوحه زندگی خویش قرار داده بودند البته همه اینها را امام(ره) از عمل به دین، از پایبندی به دین، از تقوا و از مطیع امر خدا بودن داشت؛ خود او هم بارها این مضمون را در گونه گونه کلمات خود بر زبان می آورد و بیان می کرد: هر چه هست از خداست، ایشان بر اساس همین نگرش عرفانی که داشت عالم را محضر خدا می دانست و معتقد بود هر مسئولیتی در نظام اسلامی بایستی در مسیر کسب رضایت الهی باشد چرا که همه آنها روزی مورد محاسبه قرار خواهد گرفت، چنانکه می فرمود: « تمام عالم محضر اوست، خَلَجانهایى که در قلوب همه میگذرد، در محضر اوست و ما همه در هر امرى که در دست ماست و در هر مسئولیتى که در این کشور به عهده داریم، مسئولیت بزرگى پیش خداى تبارک و تعالى داریم».

 صدق در گفتار و رفتار: از نشان های دیگر تقوای سیاسی صدق در گفتار و رفتار است، چنانکه حضرت علی علیه السلام می فرمایند: « وَلیَصدُق رائِدٌ اَهلَهُ » یعنی؛ پیشوای قوم باید با مردم خود به راستی سخن گوید، امام خمینی(ره) همواره با مردم صادق بود و در عرصه سیاست با مردم همدل و با صداقت رفتار می کرد، امام خمینی به مردمش بعد از ایمان و اتّکال به خداوند، ایمان داشت و تا جایی که دشمنان سوء استفاده نکنند، اموری که مربوط به سرنوشت کشورش می شد را با صداقت در میان می گذاشت، گرچه سیاست و اداره امور لوازمی دارد و باید بر اساس عزت، حکمت و مصلحت کارها را پیش برد و همین لوازم کار در اداره کشور، اقتضای این را ندارد که برخی از مسائل و امور آن، به اطلاع عموم مردم برسد، لکن امام خمینی(ره) در اموری که مربوط به مردم می شد تا جایی که موجب اختلاف و یا تضعیف روحیه مردم نشود و یا مورد سوء استفاده دشمن قرار نگیرد آن را با مردم در میان می گذاشت، همین صداقت در گفتار و رفتار و نیز ایمانی که امام خمینی نسبت به مردم داشت موجب گردیده بود تا وی  بر قلوب مردم حکومت کنند و مردم نیز با رهبری او یکدل و همراه شوند، این صداقت امام خمینی حکایت از تقوای سیاسی ایشان دارد که در صفحات تاریخ انقلاب و دوران رهبری امام(ره) به ثبت رسیده است.

زهد و ساده زیستی: یک نمونه دیگر از منش امام خمینی(ره) که مبتنی بر تقوای ایشان بود و آن بر همگان مشخص و معلوم می‌باشد، منش ساده‌زیستی ایشان در زندگی است ، امام(ره) در مورد وسائل زندگی مانند خانه فقط به مقدار ضرورت اکتفا می‌کردند در حالی که این امکان برای ایشان وجود داشت که از بهترین امکانات استفاده نمایند، زیرا به هر حال رهبر یک مملکت می‌بودند و سایر رهبران و رؤسای کشورها همواره از برترین و بهترین امکانات بهره می‌بردند ولی روحیه زهد و تقوایی که در ایشان وجود داشت مانع این کار می‌شد حتی در زمان بمباران هوایی در دوران جنگ تحمیلی ایشان حاضر نشد که به مسکن مستحکم و ایمنی منتقل شوند زیرا می‌خواستند همانند سایرین باشند.

امام خمینی(ره) هم چنین در سیره اجتماعی و سیاسی اش نشان داد که هرگز طالب قدرت نبوده و از قدرت استفاده شخصی نکردند بلکه قدرت را برای اقامه حکومت دینی که مقدمه و زمینه ساز اجرای عدالت و احیای شریعت می باشد مورد استفاده قرار دادند که شواهد فراوانی نیز حاکی از همین واقعیت مهم می باشد. همان گونه که اشاره کردیم امام خمینی (ره) در زندگی شخصی خود نهایت سادگی را مراعات کردند، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیز هرگز بر اساس رسم حاکمان معهود به کاخ نشینی روی نیاوردند بلکه به خانه ساده و بی آلایش که همه مردم ایران کمابیش آن را دیده اند اکتفا کردند و از حسینیه ای کوچک که حتی اجازه ندادند تا گچ خاک آن، سفید گردد با مردم مستقیماً ملاقات می کردند، ایشان طی سال های زمامداری خود هیچ ثروتی نیاندوختند و صرفاً به دنبال انجام تکلیف الهی بودند و به همین دلیل بود که در نهایت نیز «با دلى آرام و قلبى مطمئن و روحى شاد و ضمیرى امیدوار به فضل خدا» به سوی خدا رهسپار گردیدند، چرا که ایشان هر چه انجام داده بودند وظیفه و تکلیف الهی بود و هرگز دغدغه قدرت نداشتند تا اینکه نسبت به عواقب آن نزد خدای متعال اضطراب و نگرانی داشته باشند، ایشان نه تنها حاضر نبودند از قدرت در راستای منافع شخصی خویش بهره گیرند، بلکه حتی حاضر نشدند فرزندان و منسوبانش نیز در قدرت حضور پیدا نمایند و لو اینکه این مسیر، یک مسیر قانونی و مشروع بوده و هدف از آن نیز خدمتگزاری باشد و به همین دلیل ضمن رد پیشنهاد نخست وزیری فرزندشان، مرحوم سید احمد خمینی، از سوی بنی صدر، اعلام فرمودند: « بنا ندارم اشخاص منسوب به من متصدى این امور شود»، به لحاظ ویژگی های شخصیتی نیز امام خمینی (ره) ویژگی های منحصر به فردی داشتند که هرگز با قدرت طلبی سازگاری ندارد، یعنی با چنین نگاهی به دنیا، مسئولیت و قدرت در جامعه، هرگز با نگاه قدرت طلبانه که تلاش می کند تا از قدرت به نفع منافع شخصی خود بهره بگیرد و در این مسیر هیچ حد و مرزی نمی شناسد سازگاری ندارد، ایشان در عین ورود در عرصه های سیاسی و اجتماعی عارف و زاهدی با تقوا بودند همچون پیامبران و امامان معصوم علیهم السلام.

عدالت اجتماعی: بدون تردید جایگاه خاص رهبری حکومت دینی و نیابت عام از امام معصوم علیه السلام ، ضرورت عدالت و تقوای رهبری را به همراه دارد، تا در سایه این ویژگیها، تحت تأثیر خواهشهای نفسانی و مطامع دنیوی قرار نگیرد، به تعبیر دیگر حاکم و رهبر حکومت اسلامی، باید نگاهبان احکام و ارزش های اسلامی باشد و این وظیفه ایجاب می کند که چنین شخصی در عمق جان خویش به ارزش های اسلامی پایبند بوده باشد، به هر حال رهبری یک حکومت دینی که به حق و بر میزان حق و نیز تقوای الهی حکومت می کند باید در صدد تأمین و تحقق عدالت اجتماعی باشد که البته لازمه تقوای سیاسی همین گام برداشتن در جهت تأمین و تحقق عدالت اجتماعی است و از جمله مواردی که می توان گفت نشان از تقوای سیاسی در امام خمینی (ره) دارد، همان رویکرد و عنایت ایشان نسبت به عدالت اجتماعی است، همان طوری که می دانیم امام خمینی(ره) برای اقامه عدل و احقاق حقوق مردم به صحنه آمدند و با استبداد و حکومت ظلم و جور زمانه یعنی پهلوی فاسد مبارزه کردند، یعنی به واقع می توان گفت؛ یکی از مهم ترین آرمان های امام خمینی (ره) تحقق عدالت اجتماعی، کم شدن فاصله طبقاتی، رفع تبعیضات ظالمانه، حمایت از محرومان و فقر ستیزی بوده است، از بررسی سخنرانی ها، پیام ها، توصیه های امام استفاده می شود که مسئله رفعِ تبعیض و فقر ستیزی یکی از اهداف بزرگ او بوده که همواره بدان تأکید داشتند، آن بزرگوار به قدری در این باره سخن می گفت که به عنوان پناهگاه مستضعفان و پابرهنه ها شناخته شدند، در واقع امام(ره) به گفتن هم اکتفا نکرد، امام از همان اول انقلاب کشورش جهاد سازندگی، کمیته امداد، بنیاد مستضعفان، بنیاد پانزده خرداد و بنیاد مسکن را به وجود آورد و دستورهای مؤکد به دولت های وقت کشورش داد، امام خمینی(ره) در جهت دهی حکومت و مسئولین نظام در راستای تامین عدالت اجتماعی و احقاق حقوق مردم از هیچ گونه تلاشی دریغ نکردند، عمل و رفتار و یا بیانات مؤکد ایشان نسبت به مسئولین نظام، حکایت از این دارد که وی نسبت به عدالت اجتماعی و حقوق مردم اصرار و عنایت ویژه ای داشتند و از این موضوع کوتاه نمی آمدند، یعنی آنچه را که وی هیچگاه تخلف از آن را بر نمی تابیدند همین موضوع بود، نکته اساسی این است که امام خمینی(ره) در راستای گسترش گفتمان عدالت و استیفای حقوق مردم عنایت ویژه ای داشتند و بر تامین آن اصرار داشتند، چنانکه طی ‌فرمانی مؤلفه‌های مهم حقوق مردم را یادآور شده و از قوه قضاییه و نهادهای اجرای می‌خواهند که آن را اجرایی سازند، در این فرمان، امام خمینی(ره) به ممنوعیت مصادره اموال خلاف شرع و قانون اشاره کرده و از تمامی نهادهای اجرایی می‌خواهند که حق حریم خصوصی رعایت شود، همین‌طور تصریح ‌دارند که هیج کسی بدون حکم قاضی توقیف و دستگیر نگردد و حقوق مخالفان مطابق با موازین شرعی و قانونی رعایت گردد.

نتیجه گیری: آن چه که در این نوشتار بدان اشاره شد مطالبی فشرده، درباره تقوای سیاسی به عنوان ویژگی بارز امام خمینی(ره) در حوزه اخلاق سیاسی می باشد، مواردی که در این نوشتار از سیره امام خمینی آوردیم تنها به عنوان نمونه هایی از توجه خاص امام خمینی(ره) به این موضوع می باشد، بدون شک سیرة امام خمینی گواه این است که ایشان عمرشان را در این راه وقف نموده، بلکه در دوران رهبری و هدایت مردم لحظه ای نبوده است که برای این مهم نباشد، به هر حال  شخصیت معنوی و منش اخلاقی امام خمینی و نیز سلوک اجتماعی ایشان در دوران هدایت و رهبری جامعه نه تنها حکایت از زهد و ساده زیستی و رعایت دستورات دینی دارد، بلکه اساساً قیام ایشان در جهت اقامه حکومت اسلامی در راستای حاکم کردن اخلاق و شریعت در عرصه سیاست و حکومت بود، ایشان برقراری حکومت توسط اولیای الهی را برای این هدف می دانست که اقامه عدل و قسط نمایند، سراسر زندگی سیاسی اجتماعی امام خمینی گواهی می دهد که ایشان در جهت رعایت اخلاق و تقوای سیاسی از هیچ کوشش و تلاشی فروگذاری نکرده است و ما تنها نمونه هایی در این خصوص متذکر شدیم، بدون تردید سلوک سیاسی اجتماعی امام خمینی در دوران رهبری ایشان می تواند گواه خوبی بر تقوای سیاسی ایشان باشد.