طالبان به زنان: تا می توانید تحصیل کنید اما در صنف های جداگانه
قاضی دلاور، یکی از اعضای گروه طالبان در مجلس گفته است که «زنان در حوزه‌ی حقوق عمومی، حق دارند که میراث بگیرند؛ میراث حق‌شان است. حق دارند ازدواج کنند؛ این ازدواج برای کسانی که در سن بلوغ رسیده‌اند، منوط به تصمیم شخصی است و زنان می‌توانند خودشان در مورد ازدواج تصمیم بگیرند.»
روز اول گفت‌وگوهای بین‌الافغانی پایان یافت. هیچ گزارشی از تنش جدی میان طالبان و هیأت گفت‌وگوکننده وجود ندارد. آرامش و نظم در گفت‌وگوی دیروز میان دو طرف بیش‌تر به‌دلیل تأکید زیاد دو طرف بر گفت‌وگوی مسالمت‌آمیز و پرهیز از نکات اختلافی و همچنین سفارش برگزارکنندگان این گفت‌وگو است. اما به‌نظرم این آرامش در میان افغان‌ها بیان‌گر این نیز است که این گفت‌وگوها به اندازه‌ی کافی صریح، جدی و جزئی نیست. اگر نه، اختلاف میان ما و طالبان که کم نبود و نیست.
برای نمونه، در مورد زنان چقدر اختلاف داریم! از حضور زنان در عرصه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی تا حضورشان با یک مرد در شهرها و بازار، همه اختلاف است. اما در گفت‌وگوهای بین‌الافغانی دوحه این اختلاف‌ها به اختلافات واقعی و جدی در میز مذاکره منجر نمی‌شود.
کلی‌گویی و پرهیز از داخل‌شدن به جزئیات، اعلامیه‌خوانی و عدم گفت‌وگوی مفصل، سوالات فراوان، دلایلی است که احتمال بروز تنش و تندگویی و جزئی‌گویی را کاهش می‌دهد. در روز اول گفت‌وگو یکی از بحث‌ها، آینده‌ی زنان و حقوق‌شان از دید طالبان بود.
«بالغ شدید، به دل‌تان ازدواج کنید»
قاضی دلاور، یکی از اعضای گروه طالبان در مجلس گفته است که «زنان در حوزه‌ی حقوق عمومی، حق دارند که میراث بگیرند؛ میراث حق‌شان است. حق دارند ازدواج کنند؛ این ازدواج برای کسانی که در سن بلوغ رسیده‌اند، منوط به تصمیم شخصی است و زنان می‌توانند خودشان در مورد ازدواج تصمیم بگیرند.»
یادآوری این بند از حقوق زنان به‌دلیل ازدواج های اجباری و نقش والدین و ولی در قرائت طالبان از اسلام، دارای اهمیت است. مطرح‌شدن این بحث که زنان بالغ می‌توانند خودشان در مورد ازدواج تصمیم بگیرند، از دید طالبان یکی از انعطاف‌پذیری‌های این گروه است که مبتنی بر فقه حنفی جواز شرعی و اسلامی دارد.
اما هیأت افغانی و زنان این نمونه‌های اندک را نیز به چالش می‌کشند. هادی معرفت دیروز در پاسخ قاضی دلاور گفته است: «ازدواج حق فردی است. به هیچ کدام ما ربطی ندارد. من خیلی دوست دارم وقتی در مورد حقوق زنان صحبت می‌کنید، روشن کنید که جایگاه زنان در فعالیت‌های سیاسی، ساختار قدرت، دستگاه قضاوت، عرصه‌های اجتماعی و فرهنگی تا کجاست؟ آیا این حقوق را به رسمیت می‌شناسید و باور دارید؟»
من نتوانستم بدانم که قاضی دلاور به این سوال پاسخ داده است یا خیر. اما زینب موحد که تسلط کافی بر متون دینی و اسلامی دارد، به من گفت: «حق میراث را خداوند به ما داده است. نیازی نیست طالبان بگوید که شما حق میراث دارید. طالبان باید روشن کند که حضور ما در عرصه‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و تمامی عرصه‌های زندگی تا کجاست.» او می‌افزاید: «هیچ چیزی بیش‌تر از این نمی‌خواهیم که دست‌کم فعالیت و حقوق زنان در حد کشورهای اسلامی به رسمیت شناخته شود. ما را از جایگاهی برابری که زنان در غرب دارند تیر، اما دست‌کم در سطح کشورهای منطقه باید باشیم.»
«دکتر شوید، مختلط نباشید»
جالب‌ترین بحث دیروز در اعلامیه و صحبت‌های اعضای گروه طالبان، بحث تحصیل دختران بود. سه اشتراک‌کننده گفت که طالبان گفته: «زنان می‌توانند تا دوره‌ی دکترا تحصیل کنند. اما دو شرط دارد: تحصیلات مرتبط به رشته‌ای باشد که زنان می‌توانند کار کنند و این تحصیلات باید در صنف‌های درسی جداگانه صورت بگیرد. زنان و مردان حق تحصیل در یک صنف مختلط را ندارند.»
این سخن طالبان تازه است. امارت اسلامی زنان را از حق تحصیل محروم کرده بودند. مکاتب دخترانه بسته بود و اکنون نیز در بسیاری ساحات تحت کنترل طالبان مکاتب دخترانه مسدود است. این مورد به تعبیر دو اشتراک‌کننده، یک قدمی است که طالبان پیش گذاشته است.
شهرزاد اکبر اما نگرانی‌اش جای دیگر است. او می‌گوید: «حق تحصیل، حق انسان‌هاست. دختران باید تحصیل کنند. مهم این است که طالبان در مورد نصاب تعلیمی چه دیدگاهی دارند. آیا می‌توانند در نصاب تعلیمی پیشرفت‌های علمی و تحولات تازه‌ی علمی را بپذیرند و آموزش علم شامل نصاب رسمی افغانستان شود یا نصاب تعلیمی باید از متون اسلامی و شرعی تکمیل شوند.» او محتوای نصاب آموزشی را در برابر حق تحصیل زنان که به‌نظر او بدیهی است در برابر سخنان طالبان در مورد حق تحصیل زنان پیش می‌کشد.
پاسخی برای همه سوال‌ها
طالبان در برابر سوال‌های متعدد و متکثری که از طرف زنان، نماینده‌های جامعه‌ی مدنی و عمدتا جوانان مواجه شدند، از پاسخ مورد به مورد خودداری کردند. طالبان برای بیش‌تر سوال‌ها از نوع نظام آینده گرفته تا بحث آزادی‌های مدنی، آزادی‌های سیاسی و آزادی بیان، حقوق زنان و اقلیت‌ها و یا هر سوال دیگر، یک پاسخ دارند: «می‌پذیریم در چارچوب دین مبین اسلام و فقه حنفی.»