انس حقانی؛ مغز متفکر شبکه حقانی و از طراحان حملات تروریستی کشور

انس حقانی مغز متفکر و فرزند بنیان‌گذار شبکه حقانی محسوب می‌شود. وی در تصمیم گیری‌های رهبری این شبکه نقش موثری داشته‌است. شبکه حقانی عامل پیچیده‌ترین حملات انتحاری و انفجاری در افغانستان شناخته می‌شود و نهادهای امنیتی کشور معتقدند که بیشتر حملات خونین سال‌های اخیر کابل توسط این شبکه سازماندهی شده‌است.

انس حقانی فرزند جلال‌الدین حقانی بنیان گذار شبکه حقانی و برادر ناتنی سراج الدین حقانی، رهبر کنونی این شبکه است. گفته می‌شود که او کوچکترین پسر جلال الدین حقانی است. با وجود تاکیدهای مکرر مقامات دولتی مبنی بر اجرای عدالت درباره انس حقانی، رئیس جمهور اشرف غنی روز گذشته اعلام کرد که با آزادی او و 2 تن دیگر از رهبران ارشد گروه طالبان موافقت کرده است.

رئیس جمهور غنی در حالی با آزادی رهبران ارشد شبکه حقانی و گروه طالبان موافقت کرده است که از صدیق صدیقی سخنگوی ریاست جمهوری اعلام کرده بود که آزادی انس حقانی از زندان خط قرمز دولت و مردم افغانستان است و دولت صلاحیت آزادی او را ندارد. هارون چخانسوری سخنگوی پیشین اشرف غنی نیز تاکید کرده بود که مردم افغانستان در رابطه به اجرای عدالت درباره انس حقانی مطمئن باشند. پیش از این، رحمت الله نبیل نامزد ریاست جمهوری و رئیس پیشین امنیت ملی کشورمان گفته بود که حکم اعدام انس حقانی صادر شده اما دولت حاضر به اعدام او نیست. همچنان فضل‌هادی مسلمیار، رئیس سنای کشور نیز در عقرب 1396 خورشیدی خواستار اجرای حکم اعدام این تروریست شده بود. تصمیم آزادی سه عضو ارشد گروه طالبان و شبکه حقانی از زندان در حالی گرفته شده که از این پیش شهروندان و نهادهای جامعه مدنی کشور راهپیمایی های گسترده ای برای اجرای حکم اعدام او انجام داده بودند.

درباره انس حقانی
انس حقانی، پسر جلال‌الدین حقانی، رهبر پیشین شبکه حقانی و برادر ناتنی سراج‌الدین حقانی، رهبر فعلی این شبکه است. سراج الدین حقانی در حال حاضر معاون ملا هبت الله رهبر گروه طالبان نیز است. گفته می‌شود انس حقانی، مسئولیت جذب منابع مالی به شبکه القاعده را داشته و بارها به کشورهای مختلف برای دریافت کمک‌های مالی سفر کرده است. همچنین او، توانایی بالای در بخش کامپیوتر دارد و رهبری بخش تبلیغات شبکه حقانی را به عهده داشته است.

انس حقانی در میزان 1393 خورشیدی، زمانی که فرد شماره دوم شبکه حقانی به شمار می‌رفت، از سوی ریاست عمومی امنیت ملی کشور بازداشت و زندانی شد. مسئولان امنیتی کشورمان و امریکا بارها گفته‌اند که شبکه حقانی مسئول اصلی مرگبارترین حملات در کابل بوده است و بسیاری از حملات پیچیده را این گروه طراحی کرده است. انس حقانی، یکی از طراحان اصلی این حملات خوانده می‌شود.

طالبان بارها خواهان رهایی انس حقانی از زندان دولت وحدت ملی شدند. چند ماه پیش زمانی که این گروه نام اعضای تیم مذاکره کننده خود را برای گفت‌وگوهای صلح با آمریکایی‌ها اعلام کرد، نام انس حقانی نیز در آن میان بود. طالبان گفته بود او یکی از اعضای مهم تیم مذاکره کننده طالبان است و باید رها شود اما آن زمان ریاست امنیت ملی کشور گفت که انس حقانی در زندان است و حکومت مکلف به تطبیق قانون است و کسانی که در مقابل مردم افغانستان مرتکب جرم شده‌اند، بر اساس قوانین نافذه در مورد آنها تصمیم گرفته می‌شود.

درباره بازداشت و آزادی انس حقانی
انس حقانی همانگونه که عنوان شد در 24 میزان 1393 بازداشت شد. اشرف غنی  بعد از آن اعلام کرد که او در خارج از افغانستان بازداشت شد و تاکنون در زندان بگرام زیر نظارت بود.در زمان بازداشت او گزارش‌هایی از بازداشت او در کشورهای خلیج از جمله بحرین منتشر شد اما اطلاعات دقیق در این مورد در دست نیست. رئیس جمهور غنی در کنفرانس خبری خود، 2 دلیل عمده را برای رهایی انس حقانی و 2 عضو برجسته گروه طالبان ذکر کرد؛ آزادی 2 استاد دانشگاه امریکایی کابل و زمینه سازی برای آغاز مذاکرات مستقیم صلح با گروه طالبان. غنی گفت که این تصمیم را بعد از مشورت با شرکای بین‌المللی و دولت امریکا گرفته و افزود که این تصمیمی دشوار بوده است. وی افزود که ما با آزادی این زندانیان می‌خواهیم هم قوت خود را به نمایش بگذاریم و هم نیت خود را برای تأمین صلح در کشور و اعتماد سازی.

علاوه بر این، منابع آگاه گفته‌اند که آزادی این سه تن، درخواست شخصی دونالد ترامپ رئیس جمهور امریکا بوده و حکومت وحدت ملی نیز بعد از مشورت با نهادهای عدلی و قضایی، نمایندگان شورای ملی و نهادهای امنیتی، این تصمیم را اتخاذ و پلان تفصیلی آن را تنظیم کرد. به قول این منابع، از موضوع آزادی این زندانیان، قوای سه گانه دولت، احزاب سیاسی و همه اقشار سیاسی کشور آگاه بوده‌ و موافقت کرده‌اند.

گروه طالبان با وجود اینکه بیش از یک سال برای پایان جنگ افغانستان با دولت آمریکا مذاکره کرد، اما هنوز حاضر به گفتگوی مستقیم با دولت کابل نشده است.

کوین کینگ و تیموتی ویکس، استادان دانشگاه آمریکایی کابل در 2016 میلادی از سوی افراد مسلح در کابل ربوده شدند. منابع آمریکایی معتقدند که شبکه حقانی این 2 نفر را به صورت گروگان نگه داشته اند.

واکنش مقامات سیاسی به آزادی انس حقانی
امرالله صالح رییس پیشین امنیت ملی و معاون اول تیم انتخاباتی دولت‌، زمانی که انس حقانی در بازداشت نیروهای امنیتی کشور بود، در صفحه‌ فیس‌بوک خود نوشت: با معلوماتی که من در دست دارم، تا اکنون انس حقانی مورد بازجویی و استنطاق قرار نگرفته و هیچ نوع اتهام رسمی بر او وارد نشده است. هیچ دوسیه(پرونده)‌ رسمی در مورد او به محاکم کشور راجع نشده است. اگر در مورد او برنامه و سازش پنهانی وجود ندارد پس چرا پرونده‌اش را افشا نمی‌سازند؟

وی بعد از آن که در نشست خبری رهاسازی انس حقانی در کنار اشرف‌غنی حضور داشت، در صفحه‌ فیس‌بوک خود چنین نوشت: در مشوره با شرکای بین‌المللی افغانستان و به خصوص ایالات متحده‌ی امریکا، ما مکانیزم و روشی را در پیش گرفته ایم که رهایی مشروط این سه نفر به معنای تقویت صفوف دشمن و تشدید حملات شان نخواهد شد. تدابیر مشترک میان ما و شرکای بین‌المللی ما چنان است که این تصمیم دشوار، اما قابل درک بتواند هم قوت ما را به نمایش بگذارد و هم نیت ما را که خواهان صلح هستی و برای اعتمادسازی، آغاز مذاکرات رودررو و حل صلح‌آمیز این بدبختی توان و اراده‌ اتخاذ تصمیم‌های سخت و جدی را نیز داریم.

رحمت‌الله نبیل رییس سابق امنیت ملی کشور و نامزد کنونی ریاست‌جمهوری، احتمال آزادی این زندانیان و نیز مالی خان زدران مامای سراج الدین حقانی را دلیل سفر غیر منتظره‌ رییس تازه‌ سازمان استخبارات ارتش پاکستان به کابل دانسته بود. در صورتی که پیش از این آقای نبیل هنگامی که مسؤولیت ریاست امنیت ملی را بر عهده داشت، گفته بود که حکم اعدام برای انس حقانی صادر شده است.

سکوت دکتر عبدالله رییس اجرائیه‌ حکومت وحدت ملی نیز در این باره سؤال‌برانگیز است. عبدالله پیش از این از منتقد سرسخت روند آزادسازی زندانیان طالبان به دستور اشرف‌غنی بود. با این که سه عضو شبکه‌ حقانی رها شدند؛ اما هنوز معلوم نیست که این سه نفر چه زمانی به قطر فرستاده می‌شوند؛ اما منابع طالبان در قطر گفته‌ اند که امیدوار اند این سه نفر در 2 یا سه روز آینده به دوحه برسند. از سویی هم سفارت امریکا در کابل از رهایی سه زندانی طالبان استقبال کرد.

جان بس سفیر امریکا در کابل نیز در گفت‌وگو با خبرنگاران گفت که از این اقدام رییس‌جمهور غنی حمایت می‌کند و امیدوار است که این کار سبب برداشتن گام‌هایی از سوی طالبان شود.بس افزود: «ایالات متحده‌ امریکا از این تصمیم شجاعانه‌ رییس‌جمهور غنی برای رهایی سه زندانی طالبان به حیث یک حرکت انسانی حمایت می‌کند. این کار به پایان وضعیت جنگی کنونی کمک خواهد کرد.

همچنین در بیانیه‌ دانشگاه امریکایی افغانستان آمده است که از شنیدن گزارش‌هایی در مورد آزادی احتمالی 2 همکار ما (کوین کینک و تیموتی ویکس) نهایت خرسند هستیم. دانشگاه امریکایی افغانستان در ادامه تأکید کرده است که این دانشگاه هیچ‌گاه بخشی از مناقشه در افغانستان نبوده و خواستار بازگشت هرچه سریع و ایمن اعضای هیأت علمی خود است که بیشتر از سه سال به دور از دوستان و خانواده‌های‌ شان در اسارت طالبان به‌ سر برده ‌اند.

ذبیح‌الله مجاهد سخنگوی گروه طالبان در واکنش به این خبر می‌گوید: تا زمانی که این زندانیان به آنان سپرده نشوند و در این مورد مطمئن نگردند، نمی‌توانند موقف شان را اعلام کنند.

فعالان حقوق بشر در کشور نیز دیدگاه خود را در پیوند با این رویداد چنین بیان داشته اند: رهایی انس حقانی و 2 تن از همکارانش که در سازماندهی و کشتار افراد بی‌گناه و نابودی صلح و آرامش در کشور نقش مستقیم و مؤثر داشتند، یک اقدام سیاسی اشتباه، ‌غیر قانونی و توهین‌آمیز به قربانیان تروریزم و جنگ وحشیانه‌ی دو دهه اخیر است. این مسأله (رهاسازی سه زندانی طالب) از لحاظ سیاسی، قانونی و اجرای عدالت نادرست است. این اقدام حکومت، صحبت‌های رییس‌جمهور در باره‌ خط سرخ افغانستان را بی‌ارزش ساخت و پشتیبانی‌هایی که از سیاست‌های دولت در مقابل مذاکره با طالبان به وجود آمده بود را نیز تضعیف کرد. اقدام به رهایی تروریستان بدون تکمیل دوره‌ی دادرسی قضایی تلاش افغانستان و بانیان سیستم عدلی و قضایی برای ایجاد یک حکومت مبتنی بر حاکمیت قانون و عدالت را تضعیف می‌نماید.

آزادی انس حقانی و موضع کارشناسان سیاسی و حقوقی
پیش از این مقام‌ها در کابل گفته بودند که زلمی خلیل‌زاد نماینده خاص امریکا برای صلح افغانستان در سفرش به افغانستان با مقام‌هات کشورمان راجع به آزادی انس حقانی گفتگو کرده است. اشرف خاطرنشان کرد که به هدف زمینه‌سازی مذاکرات رو در رو با طالبان این تصمیم را گرفته است.

عبدالشکور سالنگی کارشناس مسایل سیاسی کشور گفت که امریکا در گذشته نیز از دولت خواسته بود که انس حقانی را همانند ملا عبدالغنی برادر برای ایجاد فضای اعتماد میان ایالات متحده امریکا و گروه طالبان رها کند. ملا برادر در آغاز مذاکرات امریکا و طالبان از سوی پاکستان از زندان رها شد و به حیث رئیس دفتر سیاسی این گروه در قطر تعیین گردید. رئیس جمهور غنی از رهایی این سه زندانی دو استفاده می‌تواند کند؛ اول رئیس جمهور غنی با رهایی این سه زندانی می‌خواهد اعتماد امریکا را جلب کند تا ایالات متحده امریکا در پروسه انتخابات ریاست جمهوری کشور از رئیس جمهوری غنی حمایت کند. دوم، رئیس جمهور با رهایی این سه زندانی گروه طالبان و شبکه حقانی می‌خواهد نفوذ بیشتری میان این گروه پیدا کند تا زمینه گفتگوی مستقیم میان دولت و گروه طالبان آغاز شود.

اما عبدالشکور دادرس، آگاه حقوقی و عضو سابق کمیسیون ارزیابی پرونده زندانیان گفت که آزادی انس حقانی یک معامله سیاسی است. دادرس افزود: این حکومت نمی‌تواند به صورت مستقل در قبال صلح گام بردارد. آزادی طالبان تنها یک معامله سیاسی برای آزادی استادان دانشگاه امریکایی است و فایده‌ای برای پروسه صلح ندارد.

دولت تاکنون چندین بار زندانیان گروه طالبان را آزاد کرده است، اما آزادی این زندانیان منجر به کاهش خشونت در کشور نشده است. اکنون این سئوال به وجود آمده است که آیا با آزادی انس حقانی و 2 عضو برجسته گروه طالبان، خشونت در افغانستان کاهش خواهد یافت؟ منابع آگاه می‌گویند که دولت کابل، شرکای بین‌المللی و دولت امریکا، عواقب و خطرات آزادی این سه زندانی را درنظر گرفته‌اند و اگر طالبان از خشونت دست نکشند، حملات علیه آنها بیشتر از قبل خواهد شد و اجازه داده نمی‌شود که این گروه در جنگ افغانستان برنده شود.

این منابع می‌گویند که اکنون شرط اصلی دولت برای آغاز مذاکره با گروه طالبان، کاهش خشونت و آتش‌بس سراسری در کشور است، در غیر این صورت حملات تهاجمی علیه این گروه ادامه خواهد یافت. به قول این منابع، این اقدام دولت یک جسارت و تصمیم دشوار برای رسیدن به صلح پایدار و نشان دادن حسن نیت در این رابطه است. اکنون باید منتظر بود که این تصمیم دشوار دولت چه تأثیری بر جنگ جاری در کشور و روند صلح خواهد گذاشت.