لزوم دیپلماسی برای حفظ زبان فارسی در افغانستان

«مجتبی نوروزی» کارشناس مسائل افغانستان در نشست «نخستین جلسه از سلسله‌ نشست‌های «دیپلماسی زبان و ادبیات فارسی» با محوریت مسائل زبان و ادبیات فارسی در افغانستان، گفت: اگر هرکدام از ما صفحه‌ای به زبان فارسی در فضای مجازی بنویسیم به پایداری آن کمک کرده‌ایم.

معاون پیشین رایزنی فرهنگی ایران در کابل، افزود: در سال 1400 شبی که هرات در حال سقوط بود، در جلسه‌ای که با دانشجویان زبان فارسی دانشگاه فردوسی مشهد داشتیم و همگی در ناراحت بودند به آنها گفتم که وظیفه ما در این وضعیت این است که هرکدام بنا به شغلی که داریم باید اثر تولید کنیم تا زبان فارسی حفظ شود.

وی ادامه داد: اساسا فرهنگ یک امر فانتزی به حساب می‌آید ولی واقعیت این است که در دنیای جدید و تاملات بیشتر در موضوع زبان فارسی، اهمیت زبان به عنوان یک مسائله محوری و پایه‌ای روشن می‌شود.

زبان سنگ زیرین داشته‌ها

نوروزی با اشاره به اینکه زبان سنگ زیرین هر داشته‌ای است گفت: اگر به موضوع زبان توجه نداشته باشیم بقیه داشته‌هایمان را از دست خواهیم داد و این تجربه‌های تاریخی فراوانی داشته است.

این کارشناس مسائل افغانستان در ادامه افزود: زبان فارسی یک گستره تاریخی و جغرافیایی بسیار وسیعی را شامل می‌شده و می‌شود و یک پیشینه مکتوب قابل استناد شامل بیش از 1000 اثر را دارد که می‌توان به آن رجوع کرد و کمتر زبانی در دنیا چنین امکان و ویژگی را دارد.

وی گفت: گستره جغرافیانی زبان فارسی زمانی از هندوستان تا آسیای صغیر و جاهای مختلف بوده و با وجود تضعیف‌های فراوان در اثر سیاست‌های استعماری محدود شده باز هم گستره قابل توجهی دارد و جزو زبان‌های بزرگ محسوب می‌شود.

نوروزی خاطرنشان کرد: بشر همیشه دنبال قدرت بوده و اگر قرار باشد قدرتمند شود سنگ بنا و بستر اصلی زبان است، چراکه هیچ عاملی مثل زبان عامل انسجام نیست و زمینه هویت سازی مشترک در زبان بیش از سایر فاکتورها و عوامل است.
وی با اشاره به تاکید فراوان رهبر انقلاب در یکی دو دهه اخیر بر روی مفهوم تمدن علوم اسلامی، گفت که ایشان عقیده دارند زبان تمدن نوین اسلامی زبان فارسی است.

سه دوره تاریخی افغانستان در شکوفایی و پایداری زبان فارسی

کارشناس مسائل افغانستان در ادامه گفت: در افغانستان با یک موجودیت سیاسی مواجه هستیم که در معنای مدرن حدود 250 سال عمر دارد. افغانستان مهد بسیاری از کانون‌های تمدن ساز ایرانی و فارسی بوده است. بلخ به عنوان زادگاه زبان فارسی، هرات در دوره تیموری و غزنی در دوره غزنویان سه دوره تاریخی هستند که نقش اساسی در شکوفایی و پایداری زبان فارسی داشته‌ و بار زبان فارسی را به دوش کشیده‌اند و چیزی که این تمدن را نگه می‌دارد شهرها به‌عنوان کانون‌ها هستند همانند شیراز، اصفهان و بسیاری شهرهای دیگر. امروز بار این تمدن به دوش تهران است.

وی افزود: افغانستان سرزمینی است که تعداد قابل توجهی از آدم‌ها به زبان فارسی برای ما تولید محتوا کرده‌اند که می‌توانیم با آنها ارتباط بگیریم و دلیل قوت شعر در افغانستان سنت بیدل خوانی است.

افغانستان دومین کشور فارسی زبان جهان 

نوروزی خاطرنشان کرد: افغانستان دومین کشور فارسی زبان جهان به لحاظ تعداد گویش‌وران زبان فارسی بعد از ایران است. 

در بدبینانه‌ترین آمار بالای 20 میلیون نفر در افغانستان فارسی حرف می‌زنند و متولیان امر زبان فارسی به آن بی‌توجه هستند. یعنی با کشوری مواجه هستیم که زبان فارسی زنده در آن جاری است و اگر این گنجینه را از دست دهیم به تضعیف خود کمک کرده‌ایم.

وی با اشاره به اینکه اتفاقی که بریتانیا در شبه قاره رقم زد، امتدادش در افغانستان است، افزود: این یک واقعیت است که ایران قوی برای قدرت‌های جهانی از لحاظ ژئوپلیتیک خوشایند نیست و این ربطی به هیچ دوره‌ای ندارد و در راستای تضعیف آن هرکاری می‌کنند و یکی از این ابزارها زبان است.

نوروزی تاکید کرد: آرزویی وجود دارد و آن این است که روزی جهان محصور شود در این جغرافیای سیاسی و هیچ کس دیگر به فارسی حرف نزند و این مقدمه ضعف ما خواهد بود و آخرین میخ تابوت زبان فارسی و آخرین قله فتح طرف مقابل نابودی زبان فارسی در افغانستان است. 

این کارشناس مسائل افغانستان ادامه داد: ما مدیون کسانی هستیم که دست‌کم در 100 سال گذشته یعنی از دوره امان‌الله به این طرف مقاومت کردند، ایستادند و جان دادند تا زبان فارسی در افغانستان هنوز باشد و در 20 سال گذشته تلاش زیادی صورت گرفت تا برخی کلمات تغییر کند.

نزاع زبانی در افغانستان

وی همچنین گفت: ما در افغانستان با پدیده‌ای به نام نزاع زبانی در افغانستان مواجه هستیم که تلاش می‌کند زبان جریان رقیب را از بین ببرد و این مختص به این 4 سال اخیر نیست و از ابتدای دوره‌های تاریخی افغانستان وجود داشته و تبدیل به یک مرام‌نامه شده است.

نوروزی ادامه داد: در افغانستان نزاع بین فارسی زبانان و پشتو زبانان وجود ندارد و کف جامعه و افقی نیست بلکه این نزاع یک مدل حاکمیت است که می‌خواهد استمرار حاکمیت خود را با تضعیف زبان دیگر استمرار ببخشد. این در حالی است که بسیاری از پادشاهان افغانستان پشتو زبان حتی به زبان فارسی شعر نیز می‌گفتند اما از زمانی که این انگاره تثبیت شد این نزاع شکل گرفت و لایه عمودی میان مردم و حاکمیت شکل گرفت.

وی ادامه داد: در تمام دوره‌های تاریخی افغانستان بجز دو مورد راس حاکمیت همواره با یک قوم خاص بوده و تا امروز که این حاکمیت کاملا یکدست بوده، تلاش می‌کند قدرت خود را امتداد دهد و تضعیف زبان رقیب بهترین ابزار است.

دیپلماسی زبان فارسی در افغانستان چگونه باید باشد

نوروزی در ادامه گفت: دیپلماسی زبان فارسی در افغانستان دو وجه دارد، وجه اول کاری است که ما باید برای زبان فارسی در افغانستان انجام دهیم.(دیپلماسی زبان فارسی در افغانستان) و وجه دیگر دارایی افغانستان است که به دیپلماسی زبانی ما در جهان کمک می‌کند.

وی تاکید کرد: اگر ما به‌عنوان فارسی زبان بدون تدبیر بخواهیم در افغانستان ورود کنیم و فضاسازی کنیم و اقداماتی انجام دهیم این ذهنیت منفی را تقویت کرده و انگیزه نزاع را ایجاد خواهیم کرد.