شیعیان اسماعیلی افغانستان؛ از اجبار به تغییر مذهب و تکفیر تا کوچ اجباری و غصب زمین

در میان همه گروه‌های آسیب‌پذیر در افغانستان، وضعیت شیعیان اسماعیلی به‌گونه نگران‌کننده‌ای وخیم‌تر گزارش شده و این جامعه بیش از دیگران در معرض آزار، خشونت و تبعیض سیستماتیک قرار دارد.

نهاد حقوق‌بشری «رواداری» در گزارش تازه‌ای، وضعیت حقوق‌بشری شیعیان اسماعیلی افغانستان را بررسی کرده و سیاست‌های طالبان در برابر این گروه را نقض جدی حقوق‌بشر دانسته است؛ سیاست‌هایی که به گفته این نهاد، می‌تواند در چارچوب «جنایت علیه بشریت» قابل بررسی باشد.

رواداری ماهیت برخورد طالبان با شیعیان اسماعیلی را «هدفمند، سیستماتیک و مستمر» توصیف کرده و گفته است که اگرچه تبعیض علیه اسماعیلیه‌ها که عمدتاً از جامعه هزاره‌اند، پیشینه داشته، اما پس از بازگشت طالبان به قدرت به‌گونه بی‌سابقه‌ای افزایش یافته است.

بر بنیاد یافته‌های این گزارش، طالبان طی چهار سال گذشته نه‌تنها شیعیان اسماعیلی را به‌طور کامل از مشارکت در عرصه‌های سیاسی، اداری و اجتماعی حذف کرده‌اند، بلکه به‌صورت هدفمند در پی تضعیف و سرکوب هویت مذهبی و فرهنگی آنان نیز بوده‌اند.

رواداری می‌گوید اطلاعات به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که طالبان به‌ویژه در بخش‌هایی از ولایت بدخشان، آموزش اجباری فقه حنفی را بر کودکان اسماعیلی تحمیل کرده‌اند. افزون بر آن، از طریق تکفیر علنی، فشارهای سازمان‌یافته، ارعاب، تهدید به قتل، بازداشت، شکنجه و سایر شیوه‌های خشونت‌آمیز، اعضای این جامعه را وادار به ترک مذهب اسماعیلی و پذیرش مذهب سنی کرده‌اند.

در این گزارش به نقل از یکی از مصاحبه‌شوندگان آمده است که طالبان در چهار سال اخیر، تنها در ولایت بدخشان، حدود 300 تن از شیعیان اسماعیلی را مجبور به تغییر مذهب کرده‌اند.

همچنین آموزش فقه حنفی برای کودکان اسماعیلی در بدخشان اجباری شده و خانواده‌هایی که با فرستادن فرزندان‌شان به مدارس دینی طالبان مخالفت کرده‌اند، با جریمه‌های نقدی، شکنجه و تهدید به قتل و آتش‌زدن خانه‌ها و دارایی‌های‌شان روبه‌رو شده‌اند.

یکی از قربانیان در گفت‌وگو با رواداری روایت کرده است: «نیمه‌شب افراد مسلح طالبان به خانه‌ام آمدند، مرا به زور بیرون کشیدند و گفتند باید مذهبت را تغییر بدهی. گفتم اگر کشته هم شوم از باورم دست نمی‌کشم. بعد با قنداق تفنگ و چوب آن‌قدر مرا زدند که تمام بدنم سیاه شد. می‌گفتند تو کافر هستی. وضعیت به جایی رسید که خانواده‌ام گفتند اگر بمانیم، مرا می‌کشند. مجبور شدیم منطقه را ترک کنیم.»

رواداری افزوده است که سیاست‌های طالبان، به‌ویژه تکفیر و نفرت‌پراکنی، باعث افزایش ترس از ابراز علنی هویت مذهبی در میان شیعیان اسماعیلی شده است.

یکی از مصاحبه‌شوندگان گفته است: «وقتی گفته می‌شود نان اسماعیلی حرام است، اسماعیلی کافر است و بوی بد می‌دهد، چگونه می‌توان بدون ترس هویت مذهبی خود را آشکار کرد؟»

او افزوده است که اسماعیلیان هنگام سفر به مناطق دیگر، از ترس تحقیر و تبعیض، مذهب خود را پنهان می‌کنند.
یک زن خبرنگار اسماعیلی نیز گفته است: «برای من ترسناک بود که هم زن باشم، هم خبرنگار، هم هزاره و علاوه بر آن اسماعیلی. به همین دلیل بارها هویت مذهبی‌ام را پنهان کردم.»

در گزارش رواداری آمده است که طالبان ازدواج و پیوند خانوادگی با خانواده‌های اسماعیلی را منع کرده‌اند. به گفته یکی از مصاحبه‌شوندگان، فرماندهان محلی طالبان در مساجد اعلام کرده‌اند که نکاح با مردان و زنان اسماعیلی حرام است.

بر بنیاد این گزارش، طالبان در مواردی ازدواج زنان سنی‌مذهب با مردان اسماعیلی را به اجبار فسخ کرده و حتی مراسم نامزدی برخی زوج‌ها را لغو کرده‌اند. طالبان همچنان مردم را به نخوردن غذای اسماعیلی‌ها تشویق کرده و ذبح حیوانات توسط آنان را حرام دانسته‌اند.

رواداری می‌گوید بررسی‌هایش نشان می‌دهد که شمار زیادی از شیعیان اسماعیلی، به‌ویژه از ولایت‌های بدخشان و بغلان، در نتیجه تهدید، فشار و ترس از ناامنی، مجبور به ترک خانه و کاشانه‌شان شده‌اند.

به گفته این نهاد، پس از آوارگی این افراد، زمین‌ها و دارایی‌های آنان به‌گونه خودسرانه و خارج از چارچوب‌های قانونی غصب شده است.

یکی از باشندگان بغلان گفته است: «در ولسوالی تاله و برفک قبلاً حدود چهار هزار خانواده اسماعیلی زندگی می‌کردند، اما اکنون حتی هزار خانواده هم باقی نمانده است.»

رواداری از طالبان خواسته است به تعهدات بین‌المللی افغانستان پابند بمانند و به نقض حقوق‌بشر علیه شیعیان اسماعیلی پایان دهند. این نهاد همچنان از سازمان ملل متحد و جامعه جهانی خواسته است اقدامات مؤثری برای جلوگیری از سرکوب اسماعیلیان افغانستان روی دست گیرند.

پیش از این، ریچارد بنت، گزارشگر ویژه حقوق‌بشر سازمان ملل متحد نیز تأیید کرده بود که طالبان حقوق‌بشر شیعیان اسماعیلی را نقض کرده و ده‌ها تن از آنان را مجبور به تغییر مذهب ساخته‌اند.